Trong nội dung bài viết này, tác giả trình bày vai trò của Tòa án các cấp trong việc đào tạo ngành Luật Kinh tế tại tỉnh Đồng Nai, thực trạng cũng như giải pháp để nâng cao vai trò của tòa án các cấp trong việc đào tạo ngành Luật Kinh tế tại tỉnh Đồng Nai.
1. Dẫn nhập
Như đã trình bày, Đồng Nai là một nền kinh tế năng động, trong đó tỉ trọng ngành công nghiệp, dịch vụ chiếm đa số. Điều đó có thể nhận thấy thông qua thông số kinh tế của tỉnh trong năm 2024. Theo đó, kết quả GRDP bình quân đầu người/năm đạt 148,9 triệu đồng; giá trị sản xuất công nghiệp tăng 8,9%; giá trị sản xuất nông, lâm, thủy sản tăng 3,1%. Thương mại dịch vụ đạt 298,4 ngàn tỉ đồng, tăng 13% so với cùng kỳ. Kim ngạch xuất khẩu đạt 23,4 tỉ USD, tăng 8,5% (kế hoạch tăng 8%); kim ngạch nhập khẩu đạt khoảng 16,7 tỉ USD, tăng 7,2%; cán cân thương mại xuất siêu khoảng 6,7 tỉ USD (cả nước xuất siêu 24,3 tỉ USD thì Đồng Nai chiếm hơn 1/4). Tổng thu ngân sách nhà nước đạt 61.723 tỉ đồng, đạt 110% dự toán HĐND tỉnh. Tổng chi ngân sách địa phương đạt hơn 27,4 ngàn tỉ đồng; chi thường xuyên hơn 13,9 ngàn tỉ đồng. Tổng vốn đầu tư phát triển năm 2024 đạt hơn 126,6 ngàn tỉ đồng, tăng 15,1% so cùng kỳ.
Ảnh minh họa. Nguồn: Internet.
Bên cạnh hoạt động sản xuất kinh doanh, doanh nghiệp phải đối mặt với nhiều rủi ro pháp lý. Từ đó, doanh nghiệp ngày càng nhận thức được tầm quan trọng của đội ngũ nhân sự pháp lý, nhất là những nhân sự am hiểu pháp luật kinh tế. Theo đó, đối với mỗi doanh nghiệp, cử nhân Luật là thành phần không thể thiếu, can thiệp vào hầu hết các hoạt động của doanh nghiệp từ thành lập doanh nghiệp, quản lý lực lượng lao động, vận hành sản xuất, bảo hộ tài sản hữu hình lẫn vô hình của doanh nghiệp, tài chính doanh nghiệp, các hoạt động xúc tiến thương mại,... Các nhân sự pháp lý là những người tham mưu về mặt pháp lý cho lãnh đạo doanh nghiệp để đảm bảo hoạt động đúng luật, cạnh tranh lành mạnh và kinh doanh hiệu quả.
Nắm bắt xu thế đó, Trường Đại học Công nghệ Miền Đông đã mở ngành đào tạo Luật Kinh tế từ rất sớm (năm 2015) và đến năm 2023 chính thức tuyển sinh, đào tạo thạc sĩ Luật Kinh tế. Cùng với sự nỗ lực của Nhà trường, Tòa án nhân dân các cấp của tỉnh Đồng Nai cũng đã hỗ trợ, giúp đỡ và tạo điều kiện cho cơ sở giáo dục trong việc nâng cao chất lượng đào tạo. Tuy nhiên, vai trò của Tòa án vẫn còn nhiều hạn chế, chưa phát huy được hết khả năng hợp tác giữa cơ sở giáo dục với Tòa án. Do đó, cần có những giải pháp đa dạng, thiết thực để nâng cao vai trò của Tòa án các cấp trong việc đào tạo ngành Luật Kinh tế.
2. Thực trạng vai trò của Tòa án các cấp trong việc đào tạo ngành Luật kinh tế tại tỉnh Đồng Nai
Trước hết, số lượng trường đang đào tạo ngành Luật Kinh tế tại tỉnh Đồng Nai còn khá khiêm tốn. Trong 04 trường đại học thì có 02 trường đào tạo ngành Luật Kinh tế là Trường Đại học Công nghệ Miền Đông và Trường Đại học Lạc Hồng. Con số này ít hơn nhiều so với TP. Hồ Chí Minh.
Tòa án nhân dân các cấp của tỉnh Đồng Nai mang sứ mệnh chung là bảo vệ công lý, bảo vệ quyền con người, quyền công dân, bảo vệ chế độ xã hội chủ nghĩa, bảo vệ lợi ích của Nhà nước, quyền và lợi ích hợp pháp của tổ chức, cá nhân. Bằng hoạt động của mình, Tòa án góp phần giáo dục công dân trung thành với Tổ quốc, nghiêm chỉnh chấp hành pháp luật, tôn trọng những quy tắc của cuộc sống xã hội, ý thức đấu tranh phòng, chống tội phạm, các vi phạm pháp luật khác.
Qua thực tiễn có thể nhận thấy rằng, dù ít dù nhiều thì giữa Tòa án các cấp với trường đã được hình thành. Mối quan hệ được thể hiện thông qua 02 chiều.
Về phía trường, các trường đã liên hệ để đề nghị được hỗ trợ hoặc báo cáo một số công việc liên quan. Việc đề nghị được hỗ trợ chủ yếu bằng việc tạo điều kiện cho sinh viên Luật Kinh tế kiến tập, thực tập tại Tòa án. Nhiều trường hợp, trường đã liên hệ mời Tòa án tham gia các buổi diễn án để từ đó có những ý kiến nhận xét đánh giá. Các nội dung nêu trên được Trường Đại học Công nghệ Miền Đông triển khai đều đặn trong nhiều năm qua.
Về phía Tòa án, các Tòa án liên hệ Trường chủ yếu liên quan đến việc cho sinh viên tham gia các phiên tòa giả định do Tòa án chủ trì. Trong năm 2024, Tòa án nhân dân huyện Thống Nhất đã mời sinh viên ngành Luật Kinh tế của Trường Đại học Công nghệ Miền Đông tham gia diễn án về nghĩa vụ quân sự.
Thực tế cho thấy, vai trò của Tòa án các cấp trong việc đào tạo ngành Luật Kinh tế vẫn còn một số hạn chế đang lưu ý như sau:
Thứ nhất, trường và Tòa án chưa có sự kết nối chặt chẽ mà phát sinh theo sự vụ. Giữa trường và Tòa án chưa có kế hoạch kết nối mang tính lâu dài, bài bản giống như trường đã làm với các doanh nghiệp chiến lược. Điều đó đồng nghĩa với việc cả trường và Tòa án các cấp chưa xem trọng mối quan hệ hợp tác giữa hai bên, từ đó làm hạn chế vai trò của Tòa án trong việc nâng cao chất lượng đào tạo.
Thứ hai, việc kết nối với trường chủ yếu được thực hiện ở Tòa án cấp huyện, Tòa án cấp tỉnh gần như không có sự kết nối với trường. Điều này cũng là một cản trở lớn trong việc phát huy các lợi thế về nhân sự giàu kinh nghiệm và cơ sở vật chất của Tòa án cấp tỉnh trong việc đào tạo, hỗ trợ sinh viên ngành Luật Kinh tế.
Thứ ba, chất lượng hoạt động kết nối chưa đa dạng và chưa sâu. Các hoạt động này chỉ mới dừng lại ở việc tạo điều kiện cho sinh viên đến theo dõi phiên tòa hoặc tiếp nhận một số ít thực tập. Tòa án các cấp gần như không tham gia vào quá trình xây dựng chương trình đào tạo. Đáng lẽ ra, các Thẩm phán là những chuyên gia pháp luật có kinh nghiệm thực tiễn phong phú sẽ là những người góp ý chất lượng cho chương trình đào tạo ngành Luật Kinh tế, nhất là chuẩn đầu ra. Tuy nhiên, các Thẩm phán hoặc không được mời góp ý hoặc không tham gia góp ý khi được mời. Đây là một điều đáng tiếc trong quá trình nâng cao chất lượng chương trình đào tạo.
Thứ tư, các hoạt động kết nối giữa trường và Tòa án các cấp chưa đáp ứng được nhu cầu của sinh viên Luật Kinh tế. Bởi lẽ sự hỗ trợ của Tòa án các cấp chỉ dừng lại ở việc giới thiệu, hướng dẫn trình tự, thủ tục và chủ yếu là các vụ hình sự. Trong khi đó, sinh viên Luật kinh tế cần rèn giũa, tìm hiểu ở khía cạnh nội dung, các vụ việc dân sự, thương mại. Ví dụ như cách thức Tòa án tiếp nhận, thụ lý và xác định loại tranh chấp thương mại, tiến trình và các lưu ý khi giải quyết tranh chấp thương mại. Thực trạng trên dẫn đến việc sinh viên ngành Luật Kinh tế không mặn mà với việc kiến tập, thực tập ở Tòa án.
Các năm qua, Trường Đại học Công nghệ Miền Đông đã tổ chức nhiều đợt thực tập, kiến tập tại Tòa án huyện Thống Nhất và mang lại một số kết quả nhất định. Tuy nhiên, sự liên kết giữa hai đơn vị vẫn còn lỏng lẻo, chưa có chương trình hành động cụ thể; Việc tham gia sinh hoạt chuyên đề, góp ý chương trình đào tạo của các Thẩm phán còn hạn chế. Điều này đã được Ban Giám hiệu cân nhắc và có những phương án để điều chỉnh nhằm nâng cao chất lượng đào tạo ngành Luật Kinh tế.
3. Cơ hội hợp tác giữa cơ sở giáo dục và Tòa án trong việc đào tạo sinh viên ngành Luật Kinh tế
Với vai trò là cơ quan tư pháp chuyên sâu về pháp lý, thụ lý và giải quyết nhiều tranh chấp thương mại; Đội ngũ nhân sự có cả kiến thức và kinh nghiệm thực chiến được rèn giũa trong quá trình xét xử; Cơ sở vật chất được trang bị đầy đủ cho công tác xét xử, Tòa án các cấp là đơn vị hội đủ các yếu tố để hỗ trợ đắc lực cho các cơ sở giáo dục đại học trong việc nâng cao chất lượng đào tạo cho sinh viên ngành luật nói chung và ngành Luật Kinh tế nói riêng.
Cơ hội hợp tác giữa các trường với Tòa án các cấp là rõ ràng và khả thi. Các cơ hội hợp tác được thể hiện cụ thể như sau:
Thứ nhất, Thẩm phán của Tòa án nhân dân các cấp có thể tham gia góp ý việc xây dựng, sửa đổi chương trình đào tạo ngành Luật Kinh tế. Các Thẩm phán là những người trực tiếp xét xử nên hiểu sinh viên cần phải có kỹ năng gì, kỹ năng nào cần được chú trọng để có đáp ứng được yêu cầu. So với các doanh nghiệp, Thẩm phán không chỉ trực tiếp tiếp xúc, sử dụng nhân sự pháp lý mà còn có cả kiến thức chuyên ngành để đưa ra những ý kiến chất lượng. Đây là một cơ hội hợp tác rõ ràng, thiết thực trong việc nâng cao chất lượng đào tạo ngành Luật Kinh tế.
Thứ hai, Thẩm phán của Tòa án nhân dân các cấp, nhất là Thẩm phán ở Tòa án cấp tỉnh có thể tham gia giảng dạy một số môn mang tính chuyên đề hoặc các buổi tọa đàm. Việc giảng dạy các môn trong chương trình đào tạo là không khả thi vì sự hạn chế về thời gian, bằng cấp (nghiệp vụ sư phạm, trình độ thạc sĩ trở lên). Tuy nhiên, các khóa đào tạo ngắn hạn vào cuối tuần dành cho sinh viên ngành Luật Kinh tế thì hoàn toàn khả thi. Các Thẩm phán có thể sắp xếp giảng dạy và có đủ kinh nghiệm để chia sẻ. Bên cạnh đó, Thẩm phán là một sự lựa chọn chất lượng cho các buổi nói chuyện chuyên đề về nghề nghiệp, về việc trau dồi kỹ năng cho sinh viên. Với sự tham gia đều đặn của các Thẩm phán, sinh viên ngành Luật Kinh tế sẽ được trang bị các kiến thức, kỹ năng cần thiết để có thể “hành nghề” trong tương lai.
Thứ ba, Tòa án nhân dân các cấp là nơi có nhiều điện kiện để sinh viên tiếp xúc với thực tiễn thông qua kiến tập, thực tập. Nếu có kế hoạch và chiến lược tốt, sinh viên sẽ được nhân sự của Tòa án giới thiệu về cơ cấu tổ chức, thành phần tham gia tố tụng, quy trình tố tụng và một số lưu ý, nhất là các vấn đề liên quan đến giải quyết tranh chấp thương mại. Sinh viên sẽ biết, hiểu nhất định về việc giải quyết tranh chấp thương mại trên thực tế bằng con đường Tòa án.
Thứ tư, Tòa án nhân dân các cấp có thể hỗ trợ để sinh viên ngành Luật Kinh tế tham gia diễn án nói chung và án kinh doanh thương mại nói riêng. Việc được một Thẩm phán hoặc nhân sự của Tòa án trực tiếp hướng dẫn, uốn nắn là một trải nghiệm tuyệt vời, chất lượng cho sinh viên trong hành trình trở thành cử nhân Luật Kinh tế. Bên cạnh đó, Tòa án có đầy đủ các bản án thực tế làm tư liệu, có đủ trang phục của ngành để đảm bảo phiên tòa tiệm cận với thực tế nhất. Hiện tại, các trường đã chú ý đến việc hợp tác này, tuy nhiên, như đã trình bày ở phần thực trạng, việc hợp tác này chỉ dừng lại ở việc góp ý sau cùng hoặc chủ yếu là các vụ hình sự.
Thứ năm, bên cạnh việc hỗ trợ bản án làm nguồn tư liệu để thực hành diễn án, các bản án thực tiễn là nguồn học liệu rất chất lượng cho cả giảng viên và sinh viên ngành Luật Kinh tế. Việc áp dụng kiến thức để từ đó có những nhận xét, đánh giá thực tiễn thông qua các tình huống “không thể thực hơn” sẽ giúp ích rất nhiều cho sinh viên. Các giảng viên có thể viện dẫn hợp lý bản án cho các quản điểm pháp lý của mình trong quá trình giảng dạy, nghiên cứu. Chất lượng đào tạo ngành Luật Kinh tế sẽ được nâng cao thông qua các hoạt động trên cơ sở bản án của Tòa án nhân dân các cấp.
4. Giải pháp nâng cao vai trò của Tòa án các cấp trong việc đào tạo ngành Luật Kinh tế tại tỉnh Đồng Nai
Có thể thấy rằng, cơ hội hợp tác giữa trường với Tòa án các cấp là rất rộng mở. Tòa án các cấp hoàn toàn có thể nâng cao vai trò của mình trong sự nghiệp đào tạo nhân sự pháp lý của tỉnh Đồng Nai nói riêng và của đất nước nói chung. Đây cũng là góp phần trong sự nghiệp “bảo vệ công lý” của Tòa án. Vấn đề là làm sao tận dụng được các cơ hội hợp tác như đã trình bày.
Theo tác giả, để nâng cao vai trò của Tòa án các cấp trong việc đào tạo sinh viên ngành Luật Kinh tế tại tỉnh Đồng Nai, các trường và Tòa án cần thực hiện các giải pháp như sau:
Thứ nhất, các trường cần có kế hoạch hợp tác mang tính chiến lược, bài bản về việc hợp tác với Tòa án trong việc đào tạo sinh viên ngành Luật Kinh tế. Kế hoạch cần thể hiện đầy đủ về lộ trình hợp tác, các nội dung hợp tác, các mốc thời gian, đơn vị liên hệ, đánh giá và cải tiến. Trên cơ sở đề xuất của trường, trường và Tòa án tiến hành trao đổi, thống nhất để đi đến ký kết văn bản chung. Chỉ khi mối quan hệ của hai bên được chú trọng và thể hiện bằng văn bản hợp tác bài bản thì việc Tòa án nâng cao vai trò trong việc đào tạo sinh viên ngành Luật Kinh tế là khả thi. Theo tác giả, việc ký kế hoạch hợp tác cần triển khai có trọng điểm, trường xác định Tòa án thuận tiện nhất để triển khai, không ký kế hoạch một cách tràn lan.
Thứ hai, khi xây dựng kế hoạch xây dựng, chỉnh sửa chương trình đào tạo, các trường cần có văn bản đề nghị và tài liệu kèm theo để Tòa án cử nhân sự tham gia góp ý.
Thứ ba, trường trao đổi thống nhất với Tòa án về việc xây dựng chương trình đào tạo ngắn hạn và các môn do Thẩm phán phụ trách giảng dạy. Đồng thời, trường và Tòa án thống nhất việc tổ chức buổi nói chuyện chuyên đề có sự tham gia của Thẩm phán.
Thứ tư, Tòa án và trường phối hợp xây dựng nguồn dữ liệu bản án để phục vụ giảng dạy, nghiên cứu. Tòa án sẽ chọn lọc, các trường hỗ trợ phần mềm, công cụ làm mờ thông tin nhân thân của bản án. Trường sẽ là đơn vị chia sẻ, cung cấp tài khoản cho người dùng truy cập.
Thứ năm, Tòa án và trường phối hợp xây dựng kế hoạch diễn án liên quan đến kinh doanh thương mại. Tòa án sẽ cử nhân sự hỗ trợ trường trong thời gian đầu tiên cho các giảng viên, sinh viên. Sau đó, trường sẽ tự thực hành, giảng viên và sinh viên có kinh nghiệm sẽ hướng dẫn cho các sinh viên khóa sau. Bên cạnh đó, Tòa án hỗ trợ cho trường một số cơ sở vật chất cần thiết để thực hành phiên tòa.
5. Kết luận
Tòa án các cấp có đầy đủ các yếu tố để nâng cao chất lượng đào tạo sinh viên ngành Luật Kinh tế, nhất là những kiến thức, kỹ năng thực tiễn. Đồng thời, cơ hội hợp tác giữa các trường với Tòa án các cấp là rất rộng mở. Các trường đào tạo Luật Kinh tế ở Đồng Nai đã có nhiều cố gắng trong việc tận dụng các ưu thế của Tòa án các cấp. Tuy nhiên, thực tiễn cho thấy vai trò của Tòa án vẫn còn nhiều hạn chế, chưa phát huy đúng tiềm lực của Tòa án, nhất là đội ngũ Thẩm phán có kiến thức pháp lý chuyên sâu. Để nâng cao vai trò của Tòa án các cấp trọng việc đào tạo sinh viên ngành Luật Kinh tế tại tỉnh Đồng Nai, Trường Đại học Công nghệ Miền Đông và Trường Đại học Lạc Hồng cần xác định và xây dựng kế hoạch cụ thể, thực hiện và triển khai đồng bộ các giải pháp thiết thực.
Tài liệu tham khảo
- Luật Tổ chức Hội đồng nhân dân;
- Giới thiệu chung về ngành Luật kinh tế của Trường Đại học Công nghệ Miền Đông, https://mit.vn/dao-tao/nganh-luat-kinh-te/, truy cập ngày 15/5/2025;
- Hạnh Dung – Công Nghĩa, Đồng Nai đạt nhiều kết quả tích cực trong phát triển kinh tế - xã hội, https://baodongnai.com.vn/chinh-tri/202412/dong-nai-dat-nhieu-ket-qua-tich-cuc-trong-phat-trien-kinh-te-xa-hoi-3213df5/, truy cập ngày 15/5/2025;
- Giới thiệu ngành Luật kinh tế của Trường Đại học Lạc Hồng, https://tuyensinh.lhu.edu.vn/467/24175/Nganh-Luat-kinh-te.html, truy cập ngày 15/5/2025.
Luật sư, Thạc sĩ MAI THỊ NGÂN HÀ
Giảng viên của Trường Đại học Công nghệ Miền Đông
