Kịp thời đáp ứng nhu cầu thực tiễn
TAND Tối cao vừa ban hành Nghị quyết 04/2025/NQ-HĐTP, có hiệu lực từ ngày 15/11/2025, hướng dẫn việc áp dụng các tình tiết giảm nhẹ và tăng nặng trách nhiệm hình sự quy định tại Điều 51 và Điều 52 Bộ luật Hình sự. Nghị quyết này thay thế hoàn toàn cho Nghị quyết 01/2000/NQ-HĐTP, văn bản đã hết hiệu lực từ tháng 10/2021, nhằm khắc phục khoảng trống pháp lý tồn tại trong hơn ba năm qua.
Đáng chú ý, Nghị quyết 04/2025/NQ-HĐTP đã liệt kê cụ thể 9 trường hợp được xem là các tình tiết giảm nhẹ khác, hướng dẫn rõ cách áp dụng khoản 2 Điều 51 Bộ luật Hình sự: “Khi quyết định hình phạt, Tòa án có thể coi đầu thú hoặc tình tiết khác là tình tiết giảm nhẹ, nhưng phải ghi rõ lý do giảm nhẹ trong bản án”.
Luật sư Lê Thị Thúy Nga, Hãng luật MKLaw, Đoàn Luật sư TP. Đà Nẵng cho rằng việc ban hành nghị quyết lần này là rất kịp thời và cần thiết. Nghị quyết 01/2000/NQ-HĐTP trước đây đã từng liệt kê 8 tình tiết giảm nhẹ khác, tuy nhiên sau khi hết hiệu lực, các cơ quan tiến hành tố tụng không còn cơ sở pháp lý thống nhất để áp dụng.
“Sự ra đời của Nghị quyết 04/2025/NQ-HĐTP là sự kế thừa có chọn lọc, thể hiện tính nhân văn, nhân đạo và nhất quán trong chính sách hình sự của Nhà nước”. Luật sư Nga nhấn mạnh.
Nghị quyết mới cũng đã bổ sung một tình tiết giảm nhẹ hoàn toàn mới, mang tính nhân văn sâu sắc: “Người phạm tội có từ ba con nhỏ trở lên đều dưới 15 tuổi hoặc có con bị khuyết tật nặng, bệnh hiểm nghèo, mà vợ hoặc chồng không có việc làm, gia đình khó khăn được chính quyền địa phương xác nhận”. Luật sư Nga cho biết thêm.
Theo Luật sư Nga, đây là bước tiến chính sách phù hợp với thực tiễn xã hội và xu hướng phát triển của dân số Việt Nam - quốc gia đang bước vào giai đoạn già hóa dân số, cần khuyến khích sinh con và bảo vệ các gia đình khó khăn. “Không nên nhìn tình tiết này theo hướng vi phạm chính sách dân số, mà nên coi đó là sự nhân đạo, khoan dung của pháp luật. Một người có ba con nhỏ, gánh nặng mưu sinh là rất lớn. Nếu họ biết ăn năn, hối cải thì cần được cân nhắc khoan hồng để sớm trở lại nuôi dạy con cái, giảm gánh nặng xã hội”, Luật sư Nga phân tích.
Quy định rõ ràng, tránh tình trạng áp dụng tùy nghi
Cùng quan điểm với Luật sư Nga, Luật sư Nguyễn Văn Hưng, nguyên Ủy viên Ủy ban Kiểm sát, Trưởng phòng 9 VKSND TP. Đà Nẵng nhận định: “Trước đây dù Nghị quyết 01/2000/NQ-HĐTP đã hết hiệu lực, nhưng thực tế nhiều cơ quan tố tụng và luật sư vẫn phải viện dẫn tinh thần của nghị quyết cũ để giải quyết. Do đó, việc ban hành Nghị quyết 04/2025/NQ-HĐTP là rất quan trọng để đảm bảo sự thống nhất và minh bạch trong áp dụng pháp luật hình sự”.
Theo Luật sư Hưng, các quy định mới tại Nghị quyết 04/2025/NQ-HĐTP bao quát được hầu hết các tình huống phát sinh từ thực tiễn xét xử trong nhiều năm qua, đồng thời khắc phục tình trạng áp dụng tùy nghi giữa các tòa án địa phương. Luật sư nhấn mạnh: “Các tình tiết giảm nhẹ có ý nghĩa to lớn không chỉ trong việc đánh giá mức độ nguy hiểm của hành vi phạm tội, mà còn ảnh hưởng trực tiếp đến quyết định hình phạt của bị cáo”.
Cụ thể, tình tiết giảm nhẹ là căn cứ để Tòa án có thể xử dưới mức thấp nhất của khung hình phạt theo Điều 54 BLHS, hoặc áp dụng hình phạt nhẹ hơn như cải tạo không giam giữ, án treo.
Luật sư Hưng cho biết thêm, trong quá trình bào chữa, việc thu thập và trình bày các tình tiết giảm nhẹ cho thân chủ là một phần quan trọng trong chiến lược bảo vệ. “Những tình tiết như bị hại có đơn bãi nại, người phạm tội có cha mẹ được phong danh hiệu Anh hùng Lao động, Bà mẹ Việt Nam anh hùng, hay bản thân bị cáo có thành tích xuất sắc trong công tác… thường được Tòa xem xét giảm nhẹ”.
Bảo đảm thống nhất, công bằng và nhân đạo trong xét xử
Theo giới chuyên môn, Nghị quyết 04/2025/NQ-HĐTP/NQ-HĐTP là bước hoàn thiện quan trọng trong hệ thống pháp luật hình sự Việt Nam. Trước đây, một số tình tiết như “thành khẩn khai báo, ăn năn hối cải” (điểm s khoản 1 Điều 51 BLHS) từng gây lúng túng khi chưa rõ là một hay hai tình tiết độc lập. Chính vì vậy, TAND Tối cao phải ban hành công văn hướng dẫn riêng (số 174/2023). Nghị quyết mới đã giải quyết triệt để các vướng mắc đó, tạo cơ sở pháp lý thống nhất trên toàn quốc.
Bên cạnh đó, nghị quyết cũng có ý nghĩa liên ngành sâu sắc: Đối với Viện kiểm sát, là cơ sở để kiểm sát viên đưa ra quan điểm luận tội, đề nghị mức án và thực hiện quyền kháng nghị nếu Tòa án áp dụng không đúng. Đối với luật sư, là công cụ pháp lý sắc bén để đề nghị giảm nhẹ hình phạt cho bị cáo. Đối với Tòa án cấp trên, là chuẩn mực pháp lý để xem xét các bản án bị kháng cáo, kháng nghị trong giai đoạn phúc thẩm, giám đốc thẩm.
Với tinh thần nhân đạo, công bằng và khoa học, Nghị quyết 04/2025/NQ-HĐTP/NQ-HĐTP khẳng định vai trò lãnh đạo, định hướng của TAND Tối cao trong việc bảo đảm thống nhất áp dụng pháp luật, góp phần nâng cao chất lượng xét xử và niềm tin của nhân dân vào nền tư pháp Việt Nam.
Luật sư HỒ MINH KHÁNH
Giám đốc công ty luật TNHH MKLaw
