Sản phẩm người làm nghề Luật sư trao cho thân chủ có thể bằng lời nói hoặc chữ viêt. Lời nói là rất quan trọng, nhất là trong tranh tụng, nhưng lời nói có thể rơi vào tình trạng “lời nói gió bay” như câu dân gian thường nhắc, hoặc khiến người nghe bị “câu được, câu chăng”. Chữ viết thường làm thành văn bản in, vừa bảo đảm mạch lạc, khúc triết, có thể dàn ý theo chương, mục khiến người đọc thấu hiểu ngọn ngành sự việc. Chữ viết là thế mạnh của người làm nghề luật, bởi nó còn là chứng cứ, chứng lý có giá trị chứng minh trong suốt quá trình, từ khởi thủy cho đến sau khi kết thúc vụ việc, được lưu giữ trong hồ sơ vụ dân sự hay vụ hình sự, ở cả hai phía: đương sự và cơ quan hành pháp hay tư pháp hữu quan. Thậm chí nó còn được “tung lên công luận” tạo nên sức công phá buộc các bên liên quan phải thượng tôn pháp luật, góp phần bảo đảm công lý được tôn trọng.
Sản phẩm của người làm nghề báo là tác phẩm báo chí. Đó là những bài báo phản ánh muôn mặt của đời sống chính trị - kinh tế - xã hội. Qua hơn nhiều năm làm báo, chúng tôi thấy rõ mình đã luôn đồng hành cùng người dân, doanh nghiệp để đưa pháp luật vào đời sống của họ, hỗ trợ họ xử lý, giải quyết bao chuyện éo le, phức tạp, mắc mứu họ đã gặp phải - để cùng họ hướng tới và đạt được một phương án tốt nhất có thể. Tác phẩm báo chí của người làm nghề báo luôn “trợ giúp” để họ tìm thấy lời khuyên - giúp họ giải quyết và tổ chức một số khía cạnh của cuộc sống sao cho “thấu tình, đạt lý” hoặc hoạt động kinh doanh đạt cả hai yêu cầu hiệu quả và an toàn, dựa trên cơ sở pháp luật.
Điểm chung giữa nghề báo và nghề Luật sư là làm văn bản, luận cứ
Văn bản của người làm báo là bài viết đăng trên báo in hoặc báo điện tử. Văn bản của người làm nghề Luật sư là luận cứ bảo vệ quyền lợi cho thân chủ tại tòa hoặc văn bản tư vấn cho thân chủ đối với vụ việc ngoài tố tụng.
Chẳng hạn, khi có một số cổ đông của một công ty cổ phần tới đề nghị trợ giúp khi công ty của họ đã 10 năm không tiến hành đại hội đồng cổ đông, xâm phạm nghiêm trọng các quyền và lợi ích hợp pháp của cổ đông; Luật sư trợ giúp họ bằng văn bản gửi đề nghị chánh thanh tra sở kế hoạch và đầu tư tỉnh xử lý vụ việc theo qui định của pháp luật. Khi chánh thanh tra sở kế hoạch và đầu tư gửi thông báo kết quả giải quyết thì Luật sư tiếp tục ra văn bản đề nghị người đại điện theo pháp luật của công ty thực hiện việc tiến hành đại hội đồng cổ đông của công ty để bảo đảm thi hành quyết định xử lý của thanh tra sở kế hoạch và đầu tư, nhằm giải quyết triệt để khiếu nại - tố cáo của các cổ đông như đã nêu.
Một bài báo có chất lượng đòi hỏi không chỉ phản ánh đúng thực tế khách quan, mà còn đưa ra những nhận định, đánh giá có căn cứ để: hoặc động viên nhân tố tích cực hoặc góp phần cải thiện tình hình - khắc phục các mặt xấu, tệ nạn xã hội. Bài báo cũng phải bảo đảm “chức năng xã hội” của người làm báo. Để thực hiện vai trò xã hội của mình, người làm báo phải “lao tâm, khổ tứ” để có sản phẩm báo chí có chất lượng. Quá trình trợ giúp cho một số hộ dân về hủy hợp đồng ủy quyền liên quan đến việc bồi thường hỗ trợ và tái định cư thuộc dự án xây dựng đường vành đai 2 trên địa bàn quận Ba Đình, Hà Nội cho thấy, phải có sự kiên định và vốn sống xã hội của người làm nghề báo rất lớn mới đạt kết quả cuối cùng. Nhờ tác động nhiều phía, trong đó có những bài báo của chúng tôi về thực hiện quyền đơn phương chấm dứt hợp đồng ủy quyền và với cả quá trình gian nan, gập ghềnh khi phải gửi thông báo cho hàng loạt cơ quan, tổ chức thì cuối cùng mới có được văn bản của UBND quận, xác định quyền đơn phương chấm dứt hợp đồng ủy quyền của các hộ dân này. Đây có thể xem như một phẩm chất của người làm nghề báo trong bối cảnh hiện nay: kiên trì, tận tụy theo sát để trợ giúp người dân đạt kết quả cuối cùng.
Nghề Luật sư - nghề báo đều cần có kiến thức, kỹ năng và thái độ phù hợp
Đối với những vụ việc ngoài tố tụng, Luật sư thực hiện trách nhiệm giúp khách hàng xử lý tình huống khó khăn, phức tạp, rắc rối mà khách hàng không tự giải quyết được và cần sự hỗ trợ của Luật sư. Để làm được vai trò và trọng trách của mình, Luật sư phải hội đủ những phẩm chất tốt về kiến thức, trình độ chuyên môn cao về các lĩnh vực mà khách hàng cần tư vấn. Hơn thế nữa, Luật sư phải trải qua những thăng trầm, trắc trở trên thực tế cuộc sống và có được một vốn sống xã hội đủ tầm để “làm thầy”, để có được “đơn thuốc” kê ra giúp khách hàng vượt qua được rắc rối mà họ gặp phải, khả dĩ có thể giúp họ “khỏi bệnh”.
Điểm chung của hai nghề Luật sư - nhà báo là phải đáp ứng những yêu cầu của cá nhân, tổ chức xử lý tình trạng mà họ mắc phải, làm sao giải thoát được tình cảnh hiện tại để trở lại hoạt động ổn định, phát triển theo mục tiêu đã xác định. Do vậy, người làm hai nghề này phải hội đủ kiến thức về kinh tế, chính trị, văn hóa, xã hội, kỹ thuật liên quan để trợ giúp cho người có nhu cầu trợ giúp cách giải quyết làm sao đạt hiệu quả và an toàn.
Muốn có luận cứ hay bài báo tốt đều cần rèn luyện bốn kỹ năng: nghe, đọc, nói, viết
Lắng nghe và thấu hiểu là kỹ năng đầu tiên cần có khi hành nghề Luật sư - nghề báo.
Nghe khách hàng trình bày hoàn cảnh, điều kiện xảy ra sự việc và mục đích của họ hay yêu cầu cần trợ giúp nhằm biết điều gì họ cần mình hỗ trợ, giúp đỡ để vượt qua để bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của họ. Có thể hỏi hoặc yêu cầu họ trình bày rõ hơn về diễn biến và các vướng mắc trong sự việc mà họ đang mắc phải. Khi làm việc này, chúng tôi thấy khó nhất là sau khi nghe, mình phải tìm ngay được cơ sở pháp lý liên quan đến vụ việc và khó hơn nữa là làm sao từ tốn giải thích để khách hàng dễ tiếp thu nhất.
Đọc hồ sơ do khách hàng cung cấp để tìm ra chứng cứ, sự thật của vụ việc mà khách hàng yêu cầu trợ giúp - đôi khi ghi lại điều cần hỏi lại cho rõ. Cái khó khi đọc tài liệu, hồ sơ là phát hiện được mấu chốt của vấn đề - đánh dấu lại và nhìn thấy các xung đột, cái nút cần tháo gỡ.
Cái khó khi làm Luật sư là chỉ được chú trọng lắng nghe, hỏi điều cần hỏi và tránh tranh luận với khách. Đôi khi, thấy “ấm ức” khi nghe khách hàng nói, nhưng không thể cự nự hay chê trách khách hàng, mà luôn từ tốn, nhẹ nhàng giải thích, hướng dẫn khách hiểu quy định của pháp luật và khuyên họ cách hành xử phù hợp. Thành công trong nghề Luật sư - nghề báo chính là nhờ nói (trình bày) như thế nào để có sức lôi cuốn, thuyết phục khách hàng. Một số anh em cùng nghề luôn tâm đắc là đã hỗ trợ nhau, giúp nhau rèn cách nói ngắn gọn, dễ hiểu.
Có lẽ khó khăn hơn cả với người làm Luật sư là làm văn bản trợ giúp - dù là văn bản hay luận cứ - bởi về tâm lý ta luôn sợ thiếu, không đủ những “vấn đề” cần thiết nên luận cứ làm ra thường dài và thừa - tức là không đạt yêu cầu đủ, mà quên rằng, luận cứ dài quá sẽ bị rơi vào miên man, không nêu gọn được vấn đề chính yếu cần quan tâm, khiến người đọc văn bản cảm thấy khó hiểu khi xem văn bản ta đưa, hoặc người nghe thấy mệt mỏi khi nghe ta trình bày luận cứ.
Có dịp đọc một số luận cứ của các đồng nghiệp là Luật sư, chúng tôi thấy quá dài, lủng củng, khó hiểu đâu là điều chính yếu của luận cứ. Từ đó, chúng tôi rút ra nhận định, dù là luận cứ của Luật sư hay bài báo của nhà báo thì đều đòi hỏi phải đạt được 05 tiêu chí: gọn, rõ, đủ, chính xác và dễ (dễ đọc, dễ hiểu, dễ áp dụng). Tóm tắt diến biễn sự việc phải gọn thì người đọc mới thấy dễ hiểu, dễ đồng thuận.
Là cộng tác viên của Tạp chí Luật sư Việt Nam từ số đầu tiên đến nay, tôi xin chia sẻ nỗi buồn là không có nhiều Luật sư đọc và viết cho tờ báo của nghề nghiệp mình. Trong khi, đội ngũ Luật sư đông đảo tới hàng vạn người và nghề Luật sư chuyên làm luận cứ thì rất thuận với tác phẩm báo chí - trước hết là để gắn bó với tờ báo này!
Ước nguyện có thêm nhiều Luật sư thiện nghệ với nghề báo và xây dựng tờ báo của nghề mình ngày một “hành tráng hơn, mạnh hơn” để góp sức phụng sự công lý và hun đắp tinh thần thượng tôn pháp luật trong cộng đồng và ngay tại các cơ quan hành pháp, tư pháp ở nước ta.
Nhà báo, Luật gia PHAN VĂN TÂN
Phó Giám đốc TTTVPL, Hội luật gia Hà Nội
Thông tư 40/2021/TT-BTC: Có làm khó cho các sàn thương mại điện tử?
