Theo khảo sát từ các nguồn uy tín, hơn 10 ngân hàng thương mại lớn hiện đang áp dụng phí quản lý từ 5.000 đến 11.000 đồng/tháng đối với TK có số dư bình quân dưới 500.000 đồng hoặc không phát sinh giao dịch trong 12 tháng liên tục. Từ ngày 01/12/2025, có ngân hàng chính thức siết chặt ngưỡng miễn phí từ 300.000 đồng lên 500.000 đồng, thu ngay 11.000 đồng nếu dưới mức này. Có ngân hàn thì “đóng băng” TK ngủ đông bằng phí 10.000 đồng/tháng, thậm chí trích hết số dư còn lại nếu không đủ. Những con số khiêm tốn này, nhân với hàng triệu TK “bỏ không” trên toàn quốc, có thể tạo nên nguồn thu khổng lồ cho các nhà băng - ước tính hàng trăm tỷ đồng mỗi năm. Nhưng đằng sau vẻ ngoài “hợp lý” để bù đắp chi phí công nghệ và làm sạch dữ liệu, phải chăng đang tồn tại dấu hiệu tận thu tiền lẻ? Khách hàng, vốn là những cá nhân và doanh nghiệp nhỏ lẻ, bị đẩy vào thế bị động: hoặc duy trì số dư “chết” để tránh phí, hoặc chịu cảnh “tá hỏa” khi nạp tiền mới và bị truy thu nợ cũ lên đến hàng triệu đồng.
Tình huống phổ biến nhất khiến dư luận bức xúc là khi một cá nhân sở hữu nhiều TK tại cùng một ngân hàng - một thực tế không hiếm gặp do nhu cầu đa dạng hóa giao dịch hoặc “ủng hộ” người quen. Khi TK thứ hai (TK2) không đủ số dư để trừ phí quản lý, ngân hàng tự động “vơ” tiền từ TK thứ nhất (TK1) cùng chủ sở hữu để bù đắp. Liệu hành vi này có đúng pháp luật? Câu trả lời không đơn giản, nhưng rõ ràng nó phơi bày lỗ hổng lớn trong hệ thống quy định.
Theo khoản 4 Điều 10 Luật Các tổ chức tín dụng số 32/2024/QH15 (hiệu lực từ 01/07/2024), tổ chức tín dụng có nghĩa vụ công bố công khai lãi suất tiền gửi, phí dịch vụ, quyền và nghĩa vụ của khách hàng đối với từng loại sản phẩm, dịch vụ đang cung ứng, theo thỏa thuận với khách hàng. Quy định này kế thừa và hoàn thiện từ các phiên bản trước, nhấn mạnh nguyên tắc minh bạch để bảo vệ quyền lợi người sử dụng dịch vụ ngân hàng. Đồng thời, Điều 10 của Luật này trao cho khách hàng quyền được cung cấp thông tin đầy đủ, kịp thời, chính xác về sản phẩm, dịch vụ (khoản 1), cũng như bảo vệ quyền lợi hợp pháp và khiếu nại nếu bị xâm phạm (khoản 3, 4). Do đó, ngân hàng có quyền thu phí nếu đã thỏa thuận rõ ràng trong hợp đồng mở TK và biểu phí niêm yết, nhưng không được tùy tiện trừ từ TK1 mà không có sự đồng ý bằng văn bản hoặc thông báo trước - hành vi này có thể vi phạm quyền tự do quản lý tài sản theo Bộ luật Dân sự 2015 (Điều 158). Nếu thiếu minh bạch, khách hàng hoàn toàn có cơ sở khiếu nại, biến “tận thu” thành tranh chấp pháp lý dễ dàng giải quyết.
Ảnh minh họa. Nguồn: Internet.
Thực tế, nhiều ngân hàng áp dụng cơ chế truy thu tự động khi nạp tiền vào TK2, dẫn đến tình trạng “kéo theo” TK1 mà không thông báo trước - một dạng “tận thu” tinh vi, khai thác sự thiếu cảnh giác của khách hàng. Điều này không chỉ làm xói mòn lòng tin mà còn đặt ra câu hỏi: Phí quản lý kiểu này có thực sự hợp pháp, hay chỉ là “cái cớ” để bù đắp chi phí vận hành mà không cần minh bạch?
Khoảng trống pháp lý ở đây chính là sự thiếu quy định thống nhất về trách nhiệm thông báo và giới hạn truy thu. Nghị định 101/2021/NĐ-CP quy định về đăng ký và quản lý TK thanh toán, nhưng chỉ dừng ở việc yêu cầu NHNN giám sát chung, không có cơ chế cụ thể xử lý phí “ngủ đông” hoặc chuyển nợ nội bộ. Không có ngưỡng tối đa phí (hiện dao động 5.000-50.000 đồng/tháng tùy ngân hàng), không bắt buộc thông báo truy thu trước 30 ngày, và đặc biệt, không có quy định bảo vệ khách hàng nhỏ lẻ trước rủi ro “tích lũy nợ phí” khi số dư về 0. Kết quả là, các nhà băng tự do “chơi theo luật riêng”, dẫn đến tình trạng bất bình đẳng: doanh nghiệp lớn dễ đàm phán miễn phí, còn cá nhân thì chịu trận. Đây không chỉ là lỗ hổng kỹ thuật, mà còn là khoảng trống về công bằng xã hội, khi pháp luật chưa kịp chạy theo tốc độ số hóa - nơi TK mở dễ dàng nhưng đóng lại như “leo núi”.
Thêm vào đó, thủ tục đóng TK càng làm tình hình thêm rối ren. Theo Điều 18 Thông tư 23/2019/TT-NHNN (sửa đổi Thông tư 23/2014), khách hàng chỉ cần yêu cầu bằng văn bản và thanh toán nợ phí để đóng TK, nhưng thực tế thì sao? Phải đến chi nhánh (không hỗ trợ online ở nhiều ngân hàng như Agribank), chuẩn bị CCCD, sao kê lịch sử giao dịch, và chờ 3-7 ngày xử lý - trong khi phí vẫn “chạy” hàng tháng. Không ít trường hợp, khách hàng phải “chiến đấu” với nhân viên để chứng minh không nợ phí cũ, dẫn đến tâm lý chán nản: “Mở thì nhanh, đóng thì khổ, thà để ngủ còn hơn”. Điều này không chỉ vi phạm tinh thần đơn giản hóa thủ tục hành chính theo Nghị quyết 02/NQ-CP của Chính phủ, mà còn nuôi dưỡng văn hóa “bỏ bê” TK, tăng rủi ro rửa tiền và lừa đảo - những vấn đề NHNN đang đau đầu.
Để ổn định tình hình và trấn an dư luận, cần hành động quyết liệt từ cả cơ quan quản lý và các bên liên quan.
Thứ nhất, NHNN phải ban hành Thông tư mới, quy định thống nhất: (i) Ngưỡng phí tối đa không quá 5.000 đồng/tháng; (ii) Bắt buộc thông báo truy thu trước 15 ngày qua SMS/email; (iii) Cấm tự động trừ từ TK khác mà không có sự đồng ý bằng văn bản của chủ sở hữu.
Thứ hai, bổ sung khoảng trống pháp lý bằng cách sửa Luật Các tổ chức tín dụng, thêm Điều khoản bảo vệ người tiêu dùng: cho phép khiếu nại tập thể nếu phí bị lạm dụng, và hỗ trợ đóng TK online toàn quốc trong vòng 24 giờ.
Thứ ba, các ngân hàng cần minh bạch hóa biểu phí trên app, kèm công cụ tự động quét và đề xuất đóng TK thừa - biến “tận thu” thành dịch vụ khách hàng thực sự.
Cuối cùng, nâng cao nhận thức cộng đồng qua chiến dịch truyền thông: khuyến khích kiểm tra định kỳ, tránh mở TK “ảo”, và sử dụng ví điện tử thay thế để giảm phụ thuộc.
Thu phí quản lý TK không phải là “tội ác”, mà là công cụ cần thiết để hệ thống ngân hàng bền vững. Nhưng nếu không được pháp luật “kìm cương”, nó sẽ biến thành gánh nặng cho hàng triệu người dân và doanh nghiệp - những trụ cột của nền kinh tế số. Đã đến lúc NHNN và Quốc hội hành động, lấp đầy khoảng trống để quyền lợi khách hàng không bị “ngủ đông” vĩnh viễn. Chỉ khi đó, hệ thống tài chính Việt Nam mới thực sự công bằng, minh bạch và đáng tin cậy.
LÊ HÙNG
