Thủ tục thưa kiện theo pháp luật Triều Nguyễn

(LSVN) - Luật nghiêm cấm các thân thuộc không được thưa kiện hoặc tố cáo nhau, trừ trường hợp phạm tội nghiêm trọng làm xâm hại đến nhà vua (bất trung), và cha mẹ (bất hiếu).

Ảnh minh họa.

Việc kiện thưa được quy định từ Điều 301 đến Điều 311 của Bộ Luật Gia Long.

Về đơn kiện, theo Điều 305 Luật Gia Long quy định về việc gửi đơn kiện, chỉ cho phép một đơn thư đối với một việc, trong đó thưa về chuyện phạm tội thật và có bằng chứng. Vụ việc phải có liên hệ mật thiết với mình thì mới được trình thưa.

Điều 308 Luật Gia Long quy định rõ chủ thể thưa kiện phải trực tiếp công khai và phải có đủ chứng cứ. Ngoài ra, nếu kiện thưa việc quân lương hoặc quản lý về quân đội hay dân chúng thì phải công khai đồng loạt thưa lên. Lý trưởng nhận lãnh và đem trình với nha môn châu, huyện thì mới được thụ lý.

Luật quy định trường hợp kiện vượt cấp sẽ bị xử phạt 50 roi. Nếu đón chờ xa giá của nhà vua đi qua để thưa gửi sự việc mà không đúng về tình thật thì bị xử phạt 100 trượng. Nếu xông thăng vào nghi trượng của nhà vua để thưa gửi mà chuyện không thật thì bị xử treo cổ. Nhưng nếu vì bị oan uổng mà buộc phải làm như vậy để mong mình được thoát tội thì là chuyện khác, nghĩa là không bị bắt tội (Điều 301 Luật Gia Long).

Trên nguyên tắc, đơn kiện phải do đương sự làm và nộp tại nha môn có thẩm quyền phân xử vụ kiện. Nhưng nhiều khi, vì đương sự không biết chữ, nên đơn kiện phải do người khác làm hộ; trong trường hợp này, họ tên và địa chỉ của người làm đơn phải được ghi rõ ở cuối đơn.

Để hạn chế việc khởi kiện, Điều 309 của Luật Gia Long quy định về việc nghiêm trị đối với những hành vi xúi giục việc kiện cáo, hay lập mưu kế để thưa kiện, hoặc thuê người đi kiện, dạy người thưa kiện,... Theo đó, nếu đem việc hư làm việc thực để đến nỗi đơn kiện bị sai lạc thì người làm đơn hộ sẽ bị trị tội.

Điều 388 trong Luật Gia Long quy định, nếu những lại điển (tức là các thư lại) làm việc về hình án tại các nha môn, mà thay cho người ta trong việc viết tờ khai, hay thảo tờ khai thêm về tình tiết vào đơn kiện thì cứ theo luật “cố xuất nhập nhân tội" (cố ý thêm bớt tội cho người) để xử.

Khi nộp đơn kiện, các đương sự phải nộp tiền “đảm lễ" tại công đường. Sở dĩ có sự quy định về việc nộp tiền đảm lễ một cách công khai là để tránh việc đút lót hối mại quyền thế. Đảm lễ có nghĩa như tụng phí (đảm lễ có nghĩa là gánh chịu các phí tổn). Đảm lễ phải nộp nhiều hay ít, tuy theo cấp nha môn trên dưới và số các quan xử án, cùng lại thuộc nhiều hay ít. Tiền đảm lễ được dùng để cấp cho các viên chức ở nha môn.

Ngoài đơn kiện còn có đơn tố cáo. Để tránh những sự tố cáo không xác đáng, nhà làm luật bắt buộc đơn tố cáo phải ghi rõ ngày tháng xảy ra việc phạm pháp, và chỉ được tố cáo việc thực sự, không được nói đến những việc còn ngờ.

Như vậy, dù đơn tố cáo có ký tên hẳn hoi mà không hội đủ các điều kiện nói trên thì cũng không được thụ lý. Trong Luật Gia Long, nhà làm luật đã trừng phạt đối với những trường hợp tố cáo nặc danh. Theo Điều 302 Luật Gia Long, phàm ai bỏ giấy hay là dán giấy nặc danh để cáo tội người khác thì bị phạt tội giảo giam hậu, dù việc tố cáo là có thực cũng bắt tội. Hễ ai thấy các giấy tờ ấy thì phải đốt ngay, nếu không đốt mà đem đến quan thì phải phạt 80 trượng. Nếu quan thụ lý những đơn nặc danh cũng phải bị phạt 100 trượng.

Đối với kẻ bị tố cáo, dù việc tố cáo là có thực, cũng không bắt tội. Đang lúc có người bỏ giấy nặc danh, nếu ai bắt được cả người với giấy tờ, đem giải nộp quan thì được thưởng 10 lạng bạc. Việc vu cáo cũng bị luật nghiêm trị. Nếu người bị vu cáo do việc vu cáo đó mà đã được xét xử và thi hành án thì người vu cáo bị hình phạt tương ứng.

Bộ luật còn quy định một số trường hợp khác như quan lại vu cáo, vu cáo tôn trưởng, vu cáo một người mắc nhiều tội, vu cáo 2 hoặc nhiều người, các trường hợp này đều bị xử tăng nặng. Vu cáo phản nghịch gây rối đều không xử đến vợ con. Con cháu mà vu cáo ông bà cha mẹ thì bị xử treo cổ.

Luật nghiêm cấm các thân thuộc không được thưa kiện hoặc tố cáo nhau, trừ trường hợp phạm tội nghiêm trọng làm xâm hại đến nhà vua (bất trung) và cha mẹ (bất hiếu) (Điều 305, 306 Luật Gia Long).

Theo Điều 306 Luật Gia Long, nhà làm luật cấm con cháu không được kiện ông bà, cha mẹ, ông bà ngoại, và vợ không được kiện ông bà cha mẹ của chồng; con cháu không được tố cáo ông bà cha mẹ, ông bà ngoại, ông bà cha mẹ chồng.

Điều 308 Luật Gia Long quy định, người bị tù không được quyền cáo tố người khác; trừ việc tố cáo ngục quan, ngục tốt đối xử tàn tệ, hoặc hành hạ, xâm phạm đối với mình. Người già bệnh nặng cho phép được nhờ người khác đại diện cáo tố thay cho mình. Nhưng đối với trường hợp tố cáo các việc mưu phản, mưu đại nghịch, bất hiếu thì phải tự mình đi tố cáo.

Luật Gia Long không quy định về độ tuổi kiện thưa.

CẨM NGỌC

Tội tử hình trong Luật Gia Long