Ngày 04/11, tiếp tục Kỳ họp thứ 10, Quốc hội thảo luận tại Tổ về: Dự án Luật Thi hành tạm giữ, tạm giam và cấm đi khỏi nơi cư trú; Dự án Luật Thi hành án hình sự (sửa đổi); Dự án Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của Luật Lý lịch tư pháp. Tại Tổ 10 (gồm Đoàn Đại biểu Quốc hội tỉnh Ninh Bình và Đoàn Đại biểu Quốc hội tỉnh Quảng Trị). Phó Trưởng Đoàn Đại biểu Quốc hội tỉnh Quảng Trị Hoàng Đức Thắng điều hành nội dung thảo luận.
Cho ý kiến về dự án Luật Thi hành tạm giữ, tạm giam và cấm đi khỏi nơi cư trú, các Đại biểu nhất trí với sự cần thiết ban hành luật với những cơ sở chính trị, cơ sở thực tiễn đã được nêu trong Tờ trình của Chính phủ. Các Đại biểu khẳng định, dự thảo Luật Thi hành tạm giữ, tạm giam và cấm đi khỏi nơi cư trú là dự án luật quan trọng, vừa mang tính pháp lý, vừa thể hiện rõ bản chất nhân văn của Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa. Đại biều đánh giá cao nỗ lực của Chính phủ và cơ quan chủ trì soạn thảo trong việc tiếp thu, chỉnh lý nhiều nội dung lớn, nhất là việc bổ sung quy định về thi hành biện pháp ngăn chặn “cấm đi khỏi nơi cư trú” – một lĩnh vực mới, đòi hỏi kỹ thuật lập pháp và tính thực tiễn cao.
Dự thảo đã tiếp cận tiến bộ hơn khi quy định cụ thể các quyền của người bị tạm giữ, tạm giam như được gặp thân nhân, được chăm sóc y tế, gửi và nhận thư, sách, báo, được bảo đảm điều kiện sinh hoạt tối thiểu. Đây là bước thể chế hóa quan điểm của Hiến pháp năm 2013: “Mọi hạn chế quyền con người, quyền công dân phải do luật định”.
Tuy nhiên, Đại biểu đề nghị dự thảo Luật cần làm rõ hơn cơ chế bảo đảm thực thi các quyền này trên thực tế, đặc biệt là cơ chế giám sát độc lập về điều kiện ăn, ở, chăm sóc y tế; trách nhiệm giải trình của người đứng đầu cơ sở giam giữ khi để xảy ra vi phạm quyền của người bị tạm giữ, tạm giam; và vai trò giám sát của Viện kiểm sát nhân dân trong kiểm tra thường xuyên, có kết luận công khai về kết quả giám sát. Đây là những quy định thể hiện rõ bản chất nhân đạo của pháp luật; đồng thời tăng tính răn đe, phòng ngừa vi phạm trong quá trình thi hành.
Toàn cảnh phiên thảo luận. Nguồn: Quochoi.vn.
Xác định rõ trách nhiệm của cơ quan quản lý, giám sát người bị cấm đi khỏi nơi cư trú
Cho ý kiến về nhiệm vụ, quyền hạn của Ủy ban nhân dân cấp xã tại Điều 41 của dự thảo Luật, các ý kiến tán thành quy định tại khoản 1 và khoản 2 điều 41 của dự thảo Luật. Theo đó, Ủy ban nhân dân cấp xã là cơ quan chịu trách nhiệm quản lý, theo dõi người bị áp dụng biện pháp ngăn chặn cấm đi khỏi nơi cư trú. Trưởng Công an cấp xã có trách nhiệm trực tiếp giúp Ủy ban nhân dân cấp xã quản lý, theo dõi người bị áp dụng biện pháp ngăn chặn cấm đi khỏi nơi cư trú. Quy định này là phù hợp với thực tiễn hiện nay và phù hợp với dự thảo Luật thi hành án hình sự (sửa đổi) hiện đang trình Quốc hội xem xét, thông qua tại Kỳ họp thứ 10.
Về phạm vi điều chỉnh của dự thảo Luật, Đại biểu Quốc hội Lê Thị Nga (Đoàn Đại biểu Quốc hội tỉnh Ninh Bình) cho hay, theo quy định của Bộ luật Tố tụng hình sự năm 2015, sửa đổi, bổ sung năm 2021, hiện có 08 biện pháp ngăn chặn; trong đó Bộ luật Tố tụng hình sự đã quy định về trình tự, thủ tục thi hành 05 biện pháp ngăn chặn. Sau đó, Luật Thi hành tạm giữ, tạm giam năm 2015 quy định về 02 biện pháp ngăn chặn. Hiện, còn duy nhất biện pháp cấm đi khỏi nơi cư trú là chưa quy định về trình tự thủ tục và thực tiễn gặp nhiều khó khăn vướng mắc. Vì vậy, việc dự thảo Luật bổ sung quy định về biện pháp ngăn chặn cấm đi khỏi nơi cư trú là phù hợp, đáp ứng được yêu cầu thực tiễn quy định cụ thể về trình tự, thủ tục cấm đi khỏi nơi cư trú. Tuy nhiên, Đại biểu Quốc hội Nguyễn Mạnh Cường (Đoàn Đại biểu Quốc hội tỉnh Ninh Bình) thì đề nghị quy định rõ, cụ thể hơn về quy định này bởi việc “cấm đi khỏi nơi cư trú” vẫn có cách hiểu và áp dụng khác nhau trong thực tiễn.
Đại biểu Quốc hội Hà Sỹ Đồng (Đoàn Đại biểu Quốc hội tỉnh Quảng Trị) đánh giá, việc Chính phủ bổ sung một chương riêng là rất cần thiết và phù hợp với thực tiễn. Tuy nhiên, hiệu quả của quy định này phụ thuộc nhiều vào cách phân định trách nhiệm và năng lực thực hiện ở cấp cơ sở. Theo dự thảo Luật mới, Ủy ban nhân dân cấp xã là cơ quan chịu trách nhiệm chung trong quản lý, theo dõi, còn Trưởng Công an cấp xã là người trực tiếp giúp Ủy ban nhân dân cấp xã thực hiện việc này. Cách quy định như vậy đã đúng với nguyên tắc “rõ người, rõ việc, rõ trách nhiệm, rõ thẩm quyền”. Tuy nhiên, để bảo đảm tính khả thi, Đại biểu đề nghị Ban soạn thảo quy định cụ thể hơn cơ chế phối hợp giữa Ủy ban nhân dân và Công an xã, xác định rõ trách nhiệm cuối cùng thuộc về Ủy ban nhân dân cấp xã trong quản lý, giám sát người bị cấm đi khỏi nơi cư trú, tránh tình trạng “phân vai nhưng không rõ ai chịu trách nhiệm chính”.
Kiến nghị giữ quy định hiện hành về nhận quà của người bị tạm giữ, tạm giam
Cũng tại phiên thảo luận, về quyền nhận tiền và đồ vật thiết yếu tại khoản 2 Điều 28, Đại biểu Lê Thị Nga cho rằng, các đồ dùng cần thiết cho sinh hoạt để sử dụng của người bị tạm giữ, tạm giam được các cơ sở giam giữ cấp hoặc là cho mượn đồ thiết yếu. Việc nhận quà có ý nghĩa quan trọng, ngoài hỗ trợ về mặt vật chất, còn có tác dụng khuyến khích, động viên tinh thần, cải thiện tâm lý của người đang bị tạm giữ, tạm giam, nhất là đối với người bị tạm giữ, tạm giam là người chưa thành niên, từ đó tạo động lực cho họ ăn năn, hối cải, tích cực phối hợp với cơ quan tiến hành tố tụng, cơ quan có thẩm quyền trong quá trình điều tra, truy tố, xét xử.
Do đó, Đại biểu cho rằng, nếu quy định như dự thảo Luật là người bị tạm giữ, tạm giam được nhận tiền và đồ vật thiết yếu phục vụ sinh hoạt của thân nhân gửi thì sẽ gây khó khăn cho người có người thân bị tạm giữ, tạm giam. Đại biểu đề nghị giữ như quy định hiện hành về nhận quà của người bị tạm giữ, tạm giam; đồng thời giao Chính phủ quy định cụ thể về nội dung này để đảm bảo phù hợp với thực tiễn.
Có cùng quan điểm, Đại biểu Nguyễn Mạnh Cường (Đoàn Đại biểu Quốc hội tỉnh Quảng Trị) cho rằng, với sự phát triển của công nghệ thông tin, việc soi chiếu kiểm tra các đồ vật, quà rất dễ dàng; thực tế các trại tram cũng vẫn thực hiện quy định này mà không có vướng mắc nào. Đại biểu đề nghị giữ như quy định hiện hành và giao Chính phủ quy định chi tiết đối với loại quà nào hạn chế không được nhận, để đảm bảo linh hoạt, phù hợp với thực tế mỗi cơ sở giam giữ.
Đối với chế độ gửi nhận thư, sách báo và tài liệu của người bị tạm giữ, tạm giam tại Điều 30 của dự thảo Luật, Đại biểu Lê Thị Nga tán thành với việc sửa đổi, bổ sung quy định gửi hoặc nhận thư, sách báo và tài liệu của người bị tạm giam mà bản án đã có hiệu lực pháp luật đang chờ thi hành án. Tuy nhiên, do bản án đã có hiệu lực pháp luật đang chờ thi hành án, nên cho phép họ được quyền nhận thư, sách báo và tài liệu. Trại tạm giam chỉ kiểm duyệt nội dung thư, sách báo và tài liệu áp dụng như quy định về quyền nhận thư, sách báo và tài liệu của người đang chấp hành án phạt tù.
Bên cạnh đó, Đại biểu đề nghị cân nhắc quy định giao Bộ trưởng Bộ Công an, Bộ trưởng Bộ Quốc phòng quy định cụ thể về việc gửi hoặc nhận thư, sách báo và tài liệu của người bị tạm giữ, người bị tạm giam, do việc kiểm tra, kiểm duyệt thư, sách báo và tài liệu liên quan trực tiếp đến quyền cơ bản Hiến định của công dân, nên việc hạn chế quyền này cần được quy định trong luật, đảm bảo phù hợp với Hiến pháp và Luật Ban hành văn bản quy phạm pháp luật. Vì vậy, đại biều đề nghị giữ như quy định hiện hành về nội dung này, trong đó, quy định: thư, sách, báo và tài liệu phải để mở và chịu sự kiểm tra, kiểm duyệt của cơ sở giam giữ.
Về chế độ sinh hoạt tinh thần đối với người bị tạm giữ, người bị tạm giam tại khoản 2 Điều 32, các ý kiến khẳng định, dự thảo Luật bổ sung quy định người bị tạm giữ, người bị tạm giam được sử dụng kinh sách và được bày tỏ niềm tin tín ngưỡng, tôn giáo theo quy định của pháp luật là cần thiết. Đại biểu nhấn mạnh, đây là vấn đề liên quan đến quyền tự do tín ngưỡng tôn giáo, là một trong những quyền cơ bản của công dân nên đại biểu đề nghị cần rà soát quy định cụ thể hơn trong dự thảo Luật nội dung sử dụng kinh, sách dưới hình thức gì, để đảm bảo phù hợp với thực tiễn.
Mở rộng thẩm quyền, tổ chức buồng tạm giữ tại các đồn Biên phòng
Góp ý kiến tại phiên thảo luận, Đại biểu Quốc hội Nguyễn Hữu Đàn (Đoàn Đại biểu Quốc hội tỉnh Quảng Trị) nêu thực tế, những năm qua lực lượng Bộ đội Biên phòng đã và đang làm tốt công tác quản lý bảo vệ biên giới, đấu tranh phòng chống các loại tội phạm. Tuy nhiên, quá trình áp dụng các biện pháp ngăn chặn "tạm giữ người" theo quy định tại Điều 110 và Điều 117 Bộ luật Tố tụng hình sự vẫn còn gặp nhiều khó khăn do quy định của pháp Luật hiện nay chỉ quy định: Đồn Biên phòng vùng sâu, vùng xa mới được tổ chức buồng tạm giữ. Do đó, Đại biểu đề nghị cơ quan chủ trì soạn thảo tiếp tục nghiên cứu, rà soát, chính lý quy định tại khoản 2 Điều 8, khoản 4 Điều 10 và điểm đ khoản 2 Điều 20.
Theo đó, tại khoản 4 Điều 10 dự thảo Luật, Đại biểu Nguyễn Hữu Đàn đề nghị nghiên cứu, bổ sung thêm 01 điểm theo hướng: "Ban chỉ huy Bộ đội Biên phòng có nhiệm vụ, quyền hạn điều chuyển người từ buồng tạm giữ của đồn Biên phòng, Ban chỉ huy Biên phòng cửa khẩu cảng đến các cơ sở giam giữ trong Công an nhân dân", để đảm bảo phù hợp với điểm đ khoản 2 Điều 20 của dự thảo Luật.
Tại điểm đ khoản 1 Điều 9 về Hệ thống tổ chức cơ quan thi hành tạm giữ, tạm giam và cấm đi khỏi nơi cư trú; khoản 1 Điều 13 về Buồng tạm giữ thuộc đồn Biên phòng của dự thảo Luật, đại biểu đề nghị nghiên cứu, chỉnh lý theo hướng lược bỏ cụm từ "ở vùng sâu, vùng xa" và bổ sung cụm từ "Ban chỉ huy Biên phòng cửa khẩu cảng" vào sau cụm từ "đồn Biên phòng"…
Đại biểu cũng cho biết thêm, hiện nay lực lượng bộ đội biên phòng có tổng số 427 đồn Biên phòng và 07 Ban chỉ huy Biên phòng cửa khẩu cảng. Tuy nhiên, theo quy định Luật Thi hành tạm giữ, tạm giam hiện hành, chỉ có 247 đồn Biên phòng vùng sâu, vùng xa được tổ chức buồng tạm giữ (đã và đang triển khai xây dựng), hiện còn 187 đồn Biên phòng, Ban Chỉ huy Biên phòng cửa khẩu cảng chưa được tổ chức buồng tạm giữ. Khi phát hiện, bắt giữ các đối tượng phạm tội nhưng các đơn vị này không được tổ chức buồng tạm giữ nên rất khó khăn trong thi hành tạm giữ người theo quy định của Luật Thi hành tạm giữ, tạm giam hiện hành, do đó đại biểu đề nghị Cơ quan soạn thảo nghiên cứu, sửa đổi, bổ sung phù hợp với thực tiễn.
Đồng tình với quan điểm trên, Đại biểu Quốc hội Nguyễn Hải Dũng (Đoàn Đại biểu Quốc hội tỉnh Ninh Bình) cho rằng, vướng mắc này cũng diễn ra ở một số địa phương; nếu các đồn biên phòng không có nhà tạm giữ, khi bắt quả tang các đối tượng lại phải đi gửi hoặc di chuyển xa. Vì vậy, Đại biểu đề nghị quy định trong dự thảo Luật các đồn biên phòng ở khu vực biên giới, vùng biển phải có nhà tạm giữ; không nhất thiết đồn biên phòng đó được giao thực hiện nhiệm vụ điều tra mới có nhà tạm giữ.
