Bàn về tội 'Vi phạm quy định về tham gia giao thông đường bộ'

1. Quy định của pháp luật

Tội "Vi phạm quy định về tham gia giao thông đường bộ" [1]

1. Người nào tham gia giao thông đường bộ mà vi phạm quy định về an toàn giao thông đường bộ gây thiệt hại cho người khác thuộc một trong các trường hợp sau đây, thì bị phạt tiền từ 30.000.000 đồng đến 100.000.000 đồng, phạt cải tạo không giam giữ đến 03 năm hoặc phạt tù từ 01 năm đến 05 năm:

a) Làm chết người;

b) Gây thương tích hoặc gây tổn hại cho sức khỏe của 01 người mà tỉ lệ tổn thương cơ thể 61% trở lên;

c) Gây thương tích hoặc gây tổn hại cho sức khỏe của 02 người trở lên mà tổng tỉ lệ tổn thương cơ thể của những người này từ 61% đến 121%;

d) Gây thiệt hại về tài sản từ 100.000.000 đồng đến dưới 500.000.000 đồng...

Khách thể của tội phạm: Tội phạm này xâm phạm vào những quy định của nhà nước về an toàn giao thông đường bộ, là những quy định nhằm đảm bảo an toàn GTVT, đảm bảo cho hoạt động GTVT đường bộ được thông suốt, được tiến hành bình thường, bảo vệ an toàn tính mạng, sức khỏe của công dân, bảo vệ tài sản của nhà nước, của các tổ chức và tài sản của công dân.

Mặt khách quan của tội phạm: Tội phạm được thể hiện ở hành vi vi phạm các quy định của nhà nước về an toàn GTVT đường bộ. Phương tiện giao thông đường bộ gồm các loại xe có động cơ: Xe hơi, xe máy kéo, tàu điện bánh hơi, xe gắn máy và các loại xe chuyên dùng khác, ở nước ta phương tiện GTVT còn bao gồm cả những phương tiện GTVT thô sơ, không có động cơ, người dẫn dắt (xe thồ, xe đạp), xe được điều khiển bằng súc vật (xe bò, xe ngựa) hoặc người cưỡi súc vật… người điều khiển phương tiện giảo thông đường bộ được hiểu là người trực tiếp thực hiện các chức năng vận hành phương tiện để phương tiện chuyển động và tham gia giao thông: người lái xe ô tô, lái xe máy,… cũng có thể là người hướng dẫn cho học sinh lái xe thực hành trên đường.

Hành vi phạm tội được thể hiện: Đi quá tốc độ, chở quá trọng tải quy định, tránh, vượt trái phép; Đi không đung tuyến đường, phần đường; Vi phạm các quy định khác về an toàn GTVT: Chuyên chở người, hàng không đúng trọng tải quy định…

Điều kiện truy cứu trách nhiệm hình sự về tội "Vi phạm quy định về điều khiển giao thông đường bộ" chỉ khi có một trong các điều kiện sau: Làm chết người; Gây thương tích hoặc gây tổn hại cho sức khỏe của 01 người mà tỉ lệ tổn thương cơ thể 61% trở lên; Gây thương tích hoặc gây tổn hại cho sức khỏe của 02 người trở lên mà tổng tỉ lệ tổn thương cơ thể của những người này từ 61% đến 121%; Gây thiệt hại về tài sản từ 100.000.000 đồng đến dưới 500.000.000 đồng...

Mặt chủ quan của tội phạm: Lỗi vô ý, lưu ý, nếu người điều khiển phương tiện giao thông cố ý sử dụng phương tiện để giết người, gây thương tích hoặc hủy hoại tài sản của người khác thì truy cứu trách nhiệm hình sự về tội tương ứng, còn sử dụng phương tiện giao thông sẽ được coi là thủ đoạn để thực hiện tội phạm. Ví dụ: A. muốn giết B. nên đã dùng xe máy để đâm chết B. khi B. đang đi bộ trên đường, thì truy cứu trách nhiệm hình sự A. về tội "Giết người" theo Điều 93 BLHS, xe máy được coi là phương tiện để gây án.

Chủ thể của tội phạm: Là người tham gia giao thông đường bộ, bao gồm tất cả những người tham gia vào hoạt động GTVT đường bộ như: người điều khiển, người sử dụng phương tiện tham gia giao thông đường bộ; người điều khiển, dẫn dắt súc vật; người đi bộ trên đường bộ [2].

2. Khó khăn, vướng mắc

Mặc dù pháp luật quy định khá cụ thể, chi tiết về tội "Vi phạm quy định về tham gia giao thông đường bộ". Tuy nhiên, việc định tội danh đối với tội này còn có nhiều quan điểm khác nhau.

Nội dung vụ án: Hồi 18 giờ ngày 06/11/2023, Nguyễn Văn D. (có giấy phép lái xe hạng C) điều khiền xe ô tô tải (thuộc sở hữu và đứng tên D.), chở theo 2.900kg sắn lưu thông trên đường liên xã thuộc bản Săn Cài, xã Lóng Luông: Đường bê tông vòng cua, tầm nhìn bị hạn chế, xuống dốc liên tục, mặt đường rộng 3,2m, có các phương tiện thường xuyên lưu thông chở hàng hóa và nông sản, hai bên là hàng rào của nhà các hộ dân. Nguyễn Văn D. điều khiển xe ô tô di chuyển xuống dốc được khoảng 700m hướng vào trong bản, khi gần hết dốc (dốc dài khoảng 01km) thì bất ngờ xe ô tô xảy ra sự cố kỹ thuật (hộp số phụ tự nhảy về mo-N) khiến xe lao nhanh xuống dốc. D. đạp phanh nhưng hệ thống phanh, hệ thống lái không đảm bảo an toàn kỹ thuật nên D. mất kiểm soát điều khiển. Mặc dù D. đạp phanh nhưng xe vẫn lao nhanh về phía trước (tạo ra vết phanh dài 20m), bánh trước bên trái xe đâm vào hòn đá bên trái đường, sau đó xe mất lái lao sang phải đâm vào tường xây bằng gạch của nhà chị Mùa Thị A. bên phải đường. Gạch bị đổ văng trúng vào người chị Mùa Thị A. và cháu Sồng B. Xe tiếp tục di chuyển khoảng 05m, lao vào chuồng chăn nuôi nhà anh Tềnh A làm gạch văng trúng người chị Giàng Thị L. đang đứng tránh gần đó. Sau đó, xe ô tô lật nghiêng sang trái nằm trên lòng đường bê tông.

Hậu quả: Chị Mùa Thị A. bị thương tích 16%, cháu Sồng B. bị thương tích 61%, chị Giàng Thị L. bị thương tích nhẹ, từ chối giám định.

Ngày 29/11/2023, Sở GTVT tỉnh có bản Kết luận giám định về tiêu chuẩn kỹ thuật của xe ô tô của D.: Đã hết hạn kiểm định từ ngày 07/12/2014.

Hệ thống phanh: Cơ cấu phanh, dẫn động phanh biến dạng, hư hỏng rời khỏi vị trí ban đầu, hiện tại hư hỏng, không hoạt động. Hệ thống lái: Vô lăng lái, trục lái rơ lỏng, hư hỏng. Cơ cấu lái, thanh đòn dẫn động lái bị hư hỏng, rời khỏi vị trí ban đầu, hiện tại không hoạt động. Hệ thống truyền lực: hư hỏng, cần điều khiển ra vào số hiện tại không hoạt động.

Ngày 23/9/2024, Viện Khoa học hình sự Bộ Công an có Bản Kết luận giám định kỹ thuật an toàn xe của D.: Loại xe có trọng tải 4.950kg; hệ thống phanh, hệ thống lái của xe ô tô trước khi xảy ra tai nạn không đảm bảo an toàn kỹ thuật do hệ thống phanh rò rỉ khí nén, hệ thống lái bị rò rỉ dầu.

Vụ án này có các quan điểm khác nhau về định tội danh như sau:

Quan điểm thứ nhất cho rằng: D. phạm tội “Đưa vào sử dụng phương tiện giao thông cơ giới đường bộ không đảm bảo an toàn” bởi lẽ theo quy định của BLHS về tội "Đưa vào sử dụng phương tiện giao thông cơ giới đường bộ, xe máy chuyên dùng không bảo đảm an toàn" [3] thì:

1. Người nào chịu trách nhiệm trực tiếp về việc điều động hoặc về tình trạng kỹ thuật mà cho phép đưa vào sử dụng phương tiện giao thông cơ giới đường bộ, xe máy chuyên dùng rõ ràng không bảo đảm tiêu chuẩn an toàn kỹ thuật gây thiệt hại cho người khác thuộc một trong các trường hợp sau đây, thì bị phạt tiền từ 20.000.000 đồng đến 100.000.000 đồng, phạt cải tạo không giam giữ đến 03 năm hoặc phạt tù từ 06 tháng đến 03 năm:

a) Làm chết người;

b) Gây thương tích hoặc gây tổn hại cho sức khỏe của 01 người mà tỉ lệ tổn thương cơ thể 61% trở lên;

c) Gây thương tích hoặc gây tổn hại cho sức khỏe của 02 người trở lên mà tổng tỉ lệ tổn thương cơ thể của những người này từ 61% đến 121%;

d) Gây thiệt hại về tài sản từ 100.000.000 đồng đến dưới 500.000.000 đồng".

Trong vụ án này D điều khiển xe ô tô không đảm bảo các điều kiện an toàn là nguyên nhân chính gây ra vụ tai nạn giao thông làm chị A bị thương tích 16%, cháu Sồng B bị thương tích 61% đây không phải là lỗi hành chính việc D mất kiểm soát điều khiển gây tai nạn là do hệ thống phanh và hệ thống lái không đảm bảo an toàn kỹ thuật nên gây ra tai nạn. Do đó D phạm tội “Đưa vào sử dụng phương tiện giao thông cơ giới đường bộ không đảm bảo an toàn.

Quan điểm thứ 2 cũng là quan điểm của tác giả cho rằng: D. chỉ phạm tội “Vi phạm quy định về tham gia giao thông đường bộ” vì:

Xem xét quy định tội "Vi phạm quy định về tham gia giao thông đường bộ" chúng ta thấy: Người nào tham gia giao thông đường bộ mà vi phạm quy định về an toàn giao thông đường bộ gây thiệt hại cho người khác... Trong trường hợp này D. khi tham gia giao thông đã vi phạm khoản 4 Điều 8 (Đưa xe cơ giới, xe máy chuyên dùng không bảo đảm tiêu chuẩn an toàn kỹ thuật và bảo vệ môi trường tham gia giao thông đường bộ), khoản 1 Điều 53 (Xe ô tô đúng kiểu loại được phép tham gia giao thông phải bảo đảm các quy định về chất lượng, an toàn kỹ thuật và bảo vệ môi trường sau đây: a) Có đủ hệ thống hãm có hiệu lực; b) Có hệ thống chuyển hướng có hiệu lực...) [4].

Mặt khác, đối với tội “Đưa vào sử dụng phương tiện giao thông cơ giới đường bộ không đảm bảo an toàn” tại Điều 262 BLHS, phải xác định chủ thể là người chịu trách nhiệm trong việc “điều động hoặc về tình trạng kỹ thuật mà cho phép đưa vào sử dụng phương tiện…” là người có chức vụ, quyền hạn trong 01 tổ chức hoặc chủ phương tiện giao cho người khác hoặc người có trách nhiệm trong việc đăng kiểm điều động hoặc giao xe cho người khác điều khiển tham gia giao thông và gây tai nạn. Nên hành vi của D. chỉ thoả mãn tội “Vi phạm quy định về tham gia giao thông đường bộ”.

Mặc dù pháp luật có quy định khá cụ thể tuy nhiên vẫn còn có những vướng mắc nhất định trong việc định tội danh về các tội phạm liên quan đến giao thông đường bộ. Trong thời gian tới các cơ quan liên ngành trung ương cần có hướng dẫn cụ thể hơn về vấn đề này.

[1] Điều 260 Bộ luật hình sự năm 2015 sửa đổi bổ sung năm 2017.

[2] Điều 3 Luật Giao thông đường bộ 2008.

[3] Điều 262 Bộ luật hình sự năm 2015 sửa đổi bổ sung năm 2017.

[4] Điều 8, Điều 53 Luật Giao thông đường bộ 2008.