Tại Điều 22 Luật Công chứng năm 2024 (có hiệu lực từ ngày 01/7/2025) quy định: “Trường hợp địa phương đã phát triển được Văn phòng công chứng đáp ứng yêu cầu công chứng của cá nhân, tổ chức và căn cứ vào quy định của pháp luật có liên quan, Sở Tư pháp lập đề án chuyển đổi Phòng công chứng thành Văn phòng công chứng trình Ủy ban nhân dân cấp tỉnh xem xét, quyết định". Và “Trường hợp không có khả năng chuyển đổi Phòng công chứng thành Văn phòng công chứng thì Sở Tư pháp lập đề án giải thể Phòng công chứng trình Ủy ban nhân dân cấp tỉnh xem xét, quyết định".
Đồng thời, tại Điều 15 Nghị định số 104/2025/NĐ-CP ngày 15/5/2025 của Chính phủ cũng quy định: “Căn cứ mức tự chủ tài chính của Phòng công chứng, lộ trình hoàn thành việc chuyển đổi, giải thể Phòng công chứng tại các địa phương được thực hiện như sau: a) Đối với các Phòng công chứng tự bảo đảm toàn bộ chi thường xuyên và chi đầu tư: Chậm nhất là ngày 31 tháng 12 năm 2026; b) Đối với các Phòng công chứng tự bảo đảm toàn bộ chi thường xuyên: Chậm nhất là ngày 31 tháng 12 năm 2027; c) Đối với các Phòng công chứng không thuộc điểm a và điểm b khoản này: Chậm nhất là ngày 31 tháng 12 năm 2028".
Ảnh minh họa. Nguồn: Internet.
Theo các quy định nêu trên, đến hết năm 2028, các Phòng công chứng (đơn vị sự nghiệp công lập) sẽ chấm dứt hoạt động, và chuyển sang loại hình Văn phòng công chứng, hoạt động dưới hình thức công ty hợp danh hoặc doanh nghiệp tư nhân. Về vấn đề này, Điều 23 Luật Công chứng năm 2024 cũng có quy định: “1. Văn phòng công chứng được tổ chức và hoạt động theo quy định của Luật này và quy định khác của pháp luật có liên quan đối với loại hình công ty hợp danh; tại các đơn vị hành chính cấp huyện có mật độ dân số thấp, cơ sở hạ tầng và dịch vụ chưa phát triển và khó khăn trong việc thành lập Văn phòng công chứng theo loại hình công ty hợp danh, Văn phòng công chứng được tổ chức và hoạt động theo quy định của Luật này và quy định khác của pháp luật có liên quan đối với loại hình công ty hợp danh và doanh nghiệp tư nhân. Chính phủ quy định danh mục các đơn vị hành chính cấp huyện được thành lập Văn phòng công chứng được tổ chức và hoạt động theo loại hình doanh nghiệp tư nhân và việc chuyển đổi loại hình Văn phòng công chứng tại các đơn vị hành chính cấp huyện này".
Như vậy, hoạt động công công chứng từ lĩnh vực “độc quyền” của Nhà nước thì sẽ được chuyển giao cho các doanh nghiệp tư nhân (Văn phòng công chứng). Quy định này là bước đột phá trong việc thực hiện chủ chương xã hội hóa hoạt động công chứng nói riêng, và các dịch vụ công nói chung, phù hợp với chủ chương “đẩy mạnh xã hội hoá dịch vụ sự nghiệp công". (Nghị quyết 19-NQ/TW ngày 25/10/2017 của Ban Chấp hành Trung ương khóa XII, hay Nghị quyết 172/NQ-CP ngày 19/11/2020 của Chính phủ về chính sách phát triển nghề công chứng...).
Đây là chủ chương đúng đắn, phù hợp với điều kiện phát triển của đất nước, cũng như thông lệ Quốc tế. Khi hoạt động công chứng đã được xã hội hóa mạnh mẽ, các Văn phòng công chứng tư nhân đã cơ bản đáp ứng được nhu cầu của xã hội, đảm bảo được công tác quản lý nhà nước, cũng như sự an toàn pháp lý cho các giao dịch, thì rõ ràng việc duy trì các Phòng công chứng (đơn vị sự nghiệp công lập) sẽ không còn cần thiết. Đặc biệt trong bối cảnh, Đảng và Nhà nước đang đẩy mạnh công cuộc cải cách, tinh ngọn bộ máy như hiện nay, thì các quy định này sẽ góp phần tích cực vào việc giảm tải cho bộ máy Nhà nước, giúp cho các cơ quan Nhà nước có thể tập trung, thực hiện tốt hơn nhiệm vụ quản lý nhà nước; huy động được các nguồn lực của xã hội tham gia đầu tư, phát huy được tính tự chủ, chủ động, sáng tạo của các Văn phòng công chứng, tránh được tư tưởng ỷ lại vào sự bao cấp, hỗ trợ của Nhà nước.
Mặt khác, quan hệ giữa các tổ chức, cá nhân yêu cầu công chứng và công chứng viên, hay Phòng công chứng sẽ chuyển từ quan hệ mang nặng tính hành chính sang quan hệ dịch vụ bình đẳng, tạo ra tính cạnh tranh cao hơn, loại bỏ tư tưởng quan liêu, cửa quyền, hách dịch trong hoạt động công chứng; buộc các công chứng viên và các Văn phòng công chứng phải luôn phải tìm cách nâng cao chất lượng phục vụ, giúp các cá nhân, tổ chức có quyền tự do lựa chọn, cũng như có thể được hưởng những dịch vụ công chứng tốt nhất.
Ngoài ra, Luật Công chứng năm 2024 còn có nhiều quy định mới, tạo điều kiện thuận lợi hơn cho các cá nhân, tổ chức khi thực hiện thủ tục công chứng như: Bỏ Phiếu yêu cầu công chứng trong thành phần hồ sơ yêu cầu công chứng (Khoản 1 Điều 42); bổ sung một số loại giao dịch về bất động sản mà khi thực hiện công chứng thì không phải theo thẩm quyền trong phạm vi tỉnh, thành phố trực thuộc trung ương nơi tổ chức hành nghề công chứng đặt trụ sở (công chứng di chúc, văn bản từ chối nhận di sản, văn bản ủy quyền liên quan đến việc thực hiện các quyền đối với bất động sản, thỏa thuận xác lập chế độ tài sản của vợ chồng về bất động sản và công chứng việc sửa đổi, bổ sung, chấm dứt, hủy bỏ các giao dịch này theo quy định của pháp luật) tại Điều 44; bổ sung quy định cho phép người yêu cầu công chứng được thoả thuận với tổ chức hành nghề công chứng về thời hạn công chứng trong trường hợp có sự kiện bất khả kháng hoặc trở ngại khách quan hoặc do nguyên nhân từ phía người yêu cầu công chứng dẫn đến không bảo đảm thời hạn theo quy định (khoản 2 Điều 45); quy định rõ hơn về các trường hợp được công chứng ngoài trụ sở để tạo sự linh hoạt, thuân lợi hơn cho người yêu cầu công chứng, phù hợp với các điều kiện thực tế (Khoản 2 Điều 46); bổ sung 04 điều luật mới (Điều 62 đến Điều 65) quy định về công chứng điện tử nhằm tạo cơ sở pháp lý cho chuyển đổi số hoạt động công chứng, cũng như đáp ứng các yêu cầu của xu hướng phát triển các giao dịch diện tử như hiện nay.v.v...
Có thể thấy, những quy định mới của Luật Công chứng năm 2024 là một bước tiến lớn, phù hợp với xu thế phát triển của xã hội, tạo ra những hành lang pháp lý cho sự phát triển ổn định, bền vững, minh bạch và hiệu quả của các tổ chức hành nghề công chứng, đáp ứng tốt hơn nhu cầu công chứng của xã hội, góp phần tích cực trong công cuộc cải cách hành chính, tinh ngọn bộ máy và cải tư pháp.
Các quy định này cũng tạo điều kiện thuận lợi hơn cho các tổ chức, cá nhân khi thực hiện thủ tục công chứng, đảm bảo và thúc đẩy sự phát triển ổn định, an toàn và minh bạch của các giao dịch dân sự, kinh doanh, thương mại trong nền kinh tế thị trường và hội nhập quốc tế sâu rộng như hiện nay.
Thạc sĩ. Luật sư NGUYỄN ĐỨC HÙNG
Giám đốc Công ty Luật TNHH Thiện Duyên
Đoàn Luật sư TP. Hà Nội
