Tại dự thảo Bộ luật Hình sự (sửa đổi), cơ quan soạn thảo đề xuất nâng gấp đôi mức phạt tiền và nâng mức tiền vi phạm để quy kết trách nhiệm hình sự đối với các Điều 214, 215, 216 quy định về các tội liên quan gian lận, trốn đóng bảo hiểm xã hội, bảo hiểm thất nghiệp, bảo hiểm y tế.
Cụ thể, theo khoản 1 Điều 214 về tội "Gian lận bảo hiểm xã hội, bảo hiểm thất nghiệp", dự thảo Bộ luật Hình sự đề xuất số tiền vi phạm tối thiểu khi xử lý hình sự là chiếm đoạt 20 triệu đồng (hiện hành là 10 triệu đồng) hoặc gây thiệt hại tối thiểu 40 triệu đồng (hiện hành 20 triệu) với các thủ đoạn lập hồ sơ giả hoặc làm sai lệch nội dung hồ sơ để lừa dối cơ quan bảo hiểm xã hội, dùng các loại hồ sơ này để hưởng chế độ. Về mức phạt tiền trong hành vi này cũng được nâng lên ít nhất 40 triệu đồng (trong khi mức phạt tiền hiện nay là 20 triệu đồng).
Ảnh minh họa. Nguồn: Internet.
Đối với người phạm tội có tổ chức; có tính chất chuyên nghiệp; chiếm đoạt tối thiểu từ 200 triệu hoặc gây thiệt hại ít nhất 400 triệu đồng, mức phạt quy định trong dự thảo Bộ luật Hình sự là 200 - 400 triệu đồng hoặc phạt tù từ 01 đến 5 năm (hiện mức phạt cho các hành vi này chỉ từ 100 - 200 triệu đồng).
Tại khoản 1 Điều 215 về tội "Gian lận bảo hiểm y tế", dự thảo đề xuất mức tiền tối thiểu khi xử lý hình sự với hành vi chiếm đoạt tiền bảo hiểm y tế là 20 triệu đồng, với gây thiệt hại là 40 triệu đồng (luật hiện hành quy định mức tối thiểu với các hành vi này lần lượt là 10 và 20 triệu đồng). Người vi phạm có thể bị phạt từ 40 triệu đồng (hiện hành là 20 triệu); phạt cải tạo không giam giữ 2 năm hoặc phạt tù từ 3 tháng đến 2 năm.
Các hành vi chịu mức phạt này bao gồm: Lập hồ sơ bệnh án, kê đơn thuốc khống hoặc kê tăng số lượng hoặc thêm loại thuốc, vật tư y tế, dịch vụ kỹ thuật, chi phí giường bệnh và các chi phí khác mà thực tế người bệnh không sử dụng; giả mạo hồ sơ, thẻ bảo hiểm y tế hoặc sử dụng thẻ được cấp khống, thẻ giả...
Ngoài ra, tại Điều 216 về tội "Trốn đóng bảo hiểm xã hội", cơ quan soạn thảo cơ bản giữ nguyên khái niệm về hành vi trốn đóng bảo hiểm xã hội, bảo hiểm y tế, bảo hiểm thất nghiệp cho lao động nhưng tiền vi phạm để quy định xử lý hình sự được đề xuất nâng gấp đôi, tối thiểu 100 triệu đồng (mức hiện hành 50 triệu đồng). Mức tiền phạt cũng nâng gấp đôi, lên tối thiểu 400 triệu đồng (hiện hành 200 triệu đồng).
Cơ quan soạn thảo cũng đề xuất mức phạt tiền thấp nhất 400 triệu đồng, cao nhất 6 tỉ đồng với pháp nhân thương mại trốn đóng bảo hiểm xã hội, bảo hiểm y tế, bảo hiểm thất nghiệp.
Góp ý về đề xuất này, Luật sư Đặng Hồng Dương, Giám đốc Công ty Luật Sao Sáng cho rằng việc sửa đổi này là cần thiết, hợp lý và phù hợp với yêu cầu thực tiễn trong bối cảnh hiện nay.
Trong hệ thống an sinh xã hội thì hệ thống bảo hiểm xã hội giữ vai trò trụ cột. Do vậy, trốn đóng bảo hiểm xã hội không đơn thuần là hành vi vi phạm hành chính, mà đó còn là sự vi phạm có tính hệ thống, làm suy giảm niềm tin vào chính sách an sinh xã hội, đồng thời trực tiếp xâm phạm quyền được bảo đảm an sinh - một quyền cơ bản được Hiến pháp ghi nhận của người lao động. Khi doanh nghiệp không đóng hoặc không đóng đầy đủ bảo hiểm xã hội, người lao động không được hưởng các chế độ về ốm đau, thai sản, tai nạn lao động, hưu trí,... gây thiệt hại lâu dài và có thể không khắc phục được.
Theo Luật sư Dương, so với quy định tại Điều 216 Bộ luật Hình sự 2015 (sửa đổi, bổ sung 2017), dự thảo sửa đổi đã nâng mức tiền trốn đóng và số lượng người lao động bị ảnh hưởng để xác định các khung hình phạt, đồng thời tăng đáng kể mức xử phạt tiền. Đây là bước đi mạnh mẽ nhằm bảo vệ quyền lợi chính đáng của người lao động. Đồng thời, thể hiện rõ sự nghiêm khắc của pháp luật đối với các hành vi xâm phạm chính sách an sinh xã hội. Việc tăng chế tài xử phạt gấp đôi là cần thiết để bảo đảm tính răn đe, góp phần nâng cao ý thức tuân thủ pháp luật của các chủ thể sử dụng lao động.
Dự thảo sửa đổi Điều 216 Bộ luật Hình sự đang được xây dựng đồng bộ với Luật Bảo hiểm xã hội 2024 (sẽ có hiệu lực từ 01/7/2025), trong đó đã quy định rõ ràng và minh bạch hơn về các hành vi trốn đóng, mức độ vi phạm, cũng như biện pháp xử lý hành chính và hình sự. Sự liên kết này giúp tạo hành lang pháp lý chặt chẽ, thống nhất trong việc xử lý các vi phạm liên quan đến nghĩa vụ bảo hiểm xã hội bắt buộc, giảm thiểu tình trạng lách luật, xử lý không triệt để như hiện nay.
Đáng chú ý, Luật Bảo hiểm xã hội mới đã xác lập nguyên tắc ngoài việc xử phạt, các đối tượng vi phạm bắt buộc phải truy nộp toàn bộ số tiền đã trốn đóng, kèm theo khoản lãi phát sinh. Đây là điểm tiến bộ, nhằm khôi phục quyền lợi chính đáng cho người lao động, đồng thời tạo cơ sở pháp lý rõ ràng để các cơ quan tố tụng có thể xử lý hiệu quả hơn.
Tuy nhiên, Luật sư Đặng Hồng Dương cũng nhấn mạnh, dù pháp luật có nghiêm khắc đến đâu nhưng nếu thiếu cơ chế phát hiện, giám sát và xử lý hiệu quả thì các quy định cũng sẽ khó đi vào cuộc sống. Vì vậy, bên cạnh việc nâng khung hình phạt, Nhà nước cần đầu tư mạnh hơn cho công tác thanh tra, kiểm tra lao động-bảo hiểm; xây dựng cơ chế phối hợp chặt chẽ giữa các cơ quan bảo hiểm, thuế, công đoàn và chính quyền địa phương để kịp thời phát hiện vi phạm.
