Trên thực tế, đã có nhiều bài học rút ra từ những vụ vi phạm trong đấu thầu của các đơn vị chủ đầu tư và nhà thầu như trường hợp Tập đoàn Thuận An, Tập đoàn Phúc Sơn,... Hay những vụ việc diễn ra tại Bệnh viện Tim Hà Nội, Sở GD&ĐT Cần Thơ và Quảng Ninh đã khiến dư luận dậy sóng và đặt ra câu hỏi về tính minh bạch trong quy trình đấu thầu.
Tuy nhiên, theo số liệu thống kê của Hệ thống mạng đấu thầu quốc gia cho thấy, trên cùng một mặt bằng pháp lý, bên cạnh một số địa phương có số lượng lớn nhà thầu tham dự các gói thầu, đạt tỉ lệ tiết kiệm cao, vẫn còn nhiều địa phương gần như không có cạnh tranh trong đấu thầu khi rất nhiều gói thầu chỉ có 01 nhà thầu tham dự, tiết kiệm qua đấu thầu không đáng kể.
Tiết kiệm qua đấu thầu tại tỉnh Bắc Kạn
Theo thống kê tự động của Hệ thống mạng đấu thầu quốc gia dựa theo dữ liệu do người dùng cung cấp từ ngày 16/9/2022 đến 15h ngày 12/02/2025, Bắc Kạn thuộc Top 10 địa phương có tỉ lệ tiết kiệm trong đấu thầu qua mạng thấp nhất, chỉ đạt 1,05%.
Một góc tỉnh Bắc Kạn.
Báo cáo công tác đấu thầu năm 2024 do Sở KH&ĐT tỉnh Bắc Kạn tổng hợp cho thấy, mức độ giảm giá qua đấu thầu rất khiêm tốn. Năm 2024, đa số gói thầu mà tỉnh Bắc Kạn triển khai lựa chọn nhà thầu là thuộc dự án đầu tư sử dụng vốn ngân sách nhà nước, vốn từ nguồn thu hợp pháp của các cơ quan nhà nước, đơn vị sự nghiệp công lập theo quy định tại điểm a, khoản 1 Điều 2 Luật Đấu thầu (1.798 gói) với tổng giá gói thầu 2.425 tỉ đồng, tổng giá trúng thầu 2.402 tỉ đồng, giảm giá 0,94%. Sở KH&ĐT tỉnh Bắc Kạn chỉ ra một trong những tồn tại trong công tác đấu thầu năm 2024 là nhiều gói thầu khi phát hành hồ sơ mời thầu (HSMT) không có nhà thầu tham dự hoặc có tham dự nhưng không đáp ứng yêu cầu của HSMT. Do đó, thời gian tổ chức lựa chọn nhà thầu kéo dài vì phải mời thầu nhiều lần. Một số gói thầu chỉ có 01 nhà thầu tham dự nên tính cạnh tranh chưa cao. Kết quả thanh tra, kiểm tra cho thấy, việc lập, thẩm định, phê duyệt HSMT, đánh giá hồ sơ dự thầu vẫn còn một số hạn chế, thiếu sót,…
Tại Ban Quản lý dự án đầu tư xây dựng (ĐTXD) tỉnh Bắc Kạn nói riêng, đơn cử như, việc trúng thầu của Công ty TNHH H.P. (nhà thầu có địa chỉ tại thị xã Bắc Kạn, Bắc Kạn), phần lớn các gói thầu có tỉ lệ tiết kiệm ngân sách nhà nước chưa cao.
Công ty TNHH H.P. (Công ty H.P.) một cái tên đang nổi bật trong lĩnh vực đấu thầu tại tỉnh Bắc Kạn, đã chứng tỏ năng lực của mình khi tham gia và trúng khoảng 61 gói thầu với tổng giá trị dự kiến lên tới hơn 358 tỉ đồng. Sự thành công này không chỉ thể hiện qua số lượng gói thầu mà còn qua vị trí địa lý đặc thù, khi gần như các gói thầu đều nằm trong khu vực tỉnh Bắc Kạn. Tuy nhiên, bên cạnh những thành tựu đáng ghi nhận, vẫn còn những vấn đề “đáng chú ý” mà các bên liên quan cần quan tâm.
Ngày 12/6/2024, ông Nông Ngọc Huấn, Giám đốc Ban Quản lý dự án ĐTXD tỉnh Bắc Kạn ký Quyết định số 211/QĐ-BQLDA cho Công ty H.P. (Liên danh chính) trúng Gói thầu số 03: Thi công xây dựng công trình dự án Cải tạo, sửa chữa Trung tâm Giáo dục thường xuyên tỉnh Bắc Kạn (cơ sở 2) thành trụ sở làm việc Sở GD&ĐT tỉnh Bắc Kạn; hoàn thiện hệ thống phòng cháy chữa cháy trường THPT Ba Bể và trường THPT Ngân Sơn với giá dự toán 12.864.706.773 VNĐ, giá trúng thầu 12.860.877.179 VND, tiết kiệm 0,029%.
Ngày 17/9/2024, ông Nông Ngọc Huấn tiếp tục ký Quyết định số 359/QĐ-BQLDA phê duyệt cho Công ty H.P. (Liên danh chính) trúng gói thầu 24: Thi công xây dựng hạng mục nhà số 4: Khoa dinh dưỡng (nhà ăn, bếp); hạng mục nhà số 5: Khoa kiểm soát nhiễm khuẩn (nhà giặt là); hạng mục nhà số 6: Khoa truyền nhiễm; hạng mục nhà số 7: Nhà đại thể Dự án Đầu tư xây dựng Trung tâm Y tế huyện Ngân Sơn, tỉnh Bắc Kạn với giá dự toán 8.751.614.757 VNĐ, giá trúng thầu 8.741.519.036 VNĐ, tiết kiệm 0,11%.
Trước đó, ngày 23/4/2024, ông Nông Ngọc Huấn ký quyết định cho Công ty H.P. (Liên danh chính) trúng gói thầu số 03: Thi công xây dựng công trình Cải tạo, sửa chữa và hoàn thiện hệ thống phòng cháy chữa cháy trụ sở Sở Công thương tỉnh Bắc Kạn, giá dự toán 2.716.524.724 VNĐ, giá trúng thầu 2.710.984.180 VNĐ, tiết kiệm 0,2%. Ngày 20/12/2023, ông Nông Ngọc Huấn ký quyết định cho Công ty H.P. (Liên danh chính) trúng gói thầu số 03: Thi công xây dựng công trình thuộc dự án Cải tạo sửa chữa các hạng mục phụ trợ, hoàn thiện hệ thống phòng cháy chữa cháy của Sở NN&PTNT tỉnh Bắc Kạn và các đơn vị trực thuộc, giá dự toán 2.860.338.438 VNĐ, giá trúng thầu 2.858.109.438 VNĐ, tiết kiệm 0,077%. Ngày 13/7/2023, Công ty H.P. (Liên danh chính) được phê duyệt trúng gói thầu số 36: Thi công xây dựng trường THPT Chợ Đồn, huyện Chợ Đồn, dự án Đầu tư xây dựng, cải tạo, nâng cấp các trường học trên địa bàn tỉnh Bắc Kạn với giá dự toán 6.615.855.908 VNĐ, giá trúng thầu 6.612.188.921 VNĐ, tiết kiệm 0,055%.
Hay việc trúng thầu của Công ty H.P. tại Ban Quản lý, bảo trì công trình đường bộ Bắc Kạn cũng tương tự.
Theo đó, ngày 30/7/2024, Công ty H.P. (Liên danh) được phê duyệt trúng gói thầu số 01: Thi công xây dựng công trình Sửa chữa hư hỏng nền, mặt đường và công trình trên tuyến đoạn Km309+550-Km315+300, QL.279, tỉnh Bắc Kạn với giá dự toán 18.588.031.875 VNĐ, giá trúng thầu 18.567.766.668 VNĐ, tiết kiệm 0,1%.
Ngày 19/8/2024, Công ty H.P. được phê duyệt trúng Gói thầu số 01: Thi công xây dựng công trình Sửa chữa hư hỏng cục bộ nền, mặt đường và hệ thống thoát nước đoạn Km39+450 - Km40+00; Km41+100 - Km42+00; Km42+550 - Km43+300; Km44+700 - Km45+250; Km51+400 - Km52+00; Km53+00 - Km54+400; Km57+450 - Km57+550; Km60+00 - Km61+200; Km61+800 - Km62+00; Km63+00 - Km63+350 và cải tạo đường cong đoạn Km46+650 - Km46+900 ĐT.258B với giá dự toán 7.814.577.909 VNĐ, giá trúng thầu 7.809.755.589 VNĐ, tiết kiệm 0,06%.
Ngày 25/9/2024, Công ty H.P. tiếp tục tiếp tục được phê duyệt trúng Gói thầu số 01: Thi công xây dựng công trình Sửa chữa hư hỏng cục bộ nền, mặt đường và hệ thống thoát nước đoạn Km16+300 - Km17+400; Km19+200 - Km20+200; Km21+100 - Km21+900; Km26+00 - Km26+200 và cải tạo đường cong đoạn Km29+100 - Km29+300 ĐT.253 với giá gói thầu 5.361.053.493 VNĐ, giá trúng thầu 5.357.275.411 VNĐ, tiết kiệm 0,07%.
Theo các chuyên gia, tỉ lệ tiết kiệm thấp có thể rơi vào 02 trường hợp. Một là công tác thiết kế và lập dự toán được các chủ đầu tư thực hiện tốt, dự toán đưa ra rất sát giá thị trường, nên dù có đấu thầu cũng không thể giảm nhiều. Hai là có gì đó khuất tất trong quá trình đấu thầu và xét chọn thầu.
Tiêu chí mời thầu gây chú ý
Quay lại việc trúng thầu của Công ty H.P. tại tỉnh Bắc Kạn, bên cạnh tình trạng nhiều gói thầu có tỉ lệ tiết kiệm tương đối thấp như đã kể trên, trong các gói thầu còn xuất hiện tiêu chí mời thầu đáng chú ý. Đơn cử như, tại phần lớn các gói thầu công ty này từng trúng tại Ban Quản lý dự án ĐTXD tỉnh Bắc Kạn đều xuất hiện tiêu chí: “Có biên bản xác định về bãi đổ thải có xác nhận của chủ bãi đổ và chính quyền địa phương”.
Liên quan đến vấn đề trên, Luật sư Nguyễn Thị Tố Oanh, thuộc Công ty Luật TNHH Pháp lý và Cộng sự cho biết, tại Phụ lục 09, Thông tư 08/TT-BKHĐT nêu rõ một số quy định của E-HSMT dẫn đến hạn chế sự tham gia của nhà thầu hoặc tạo lợi thế cho một hoặc một số nhà thầu gây ra sự cạnh tranh không bình đẳng, vi phạm quy định tại khoản 2 Điều 12 của Nghị định số 63/2014/NĐ-CP. Cụ thể, tại điểm b yêu cầu nhà thầu khi tham dự thầu phải có cam kết hoặc ký hợp đồng nguyên tắc về bãi đổ thải cụ thể, cự ly đổ thải cụ thể, các mỏ vật liệu cụ thể, yêu cầu về cự ly trạm trộn bê tông,... trong giới hạn một vùng hoặc một cự ly cụ thể mà chỉ có một hoặc một số ít nhà thầu đáp ứng.
Tiêu chí mời thầu gây chú ý.
Tuy nhiên, theo một số chuyên gia pháp lý, việc yêu cầu một vị trí đổ thải cụ thể có xác nhận của chủ bãi đổ, chính quyền địa phương trong khoảng thời gian ngắn là một thách thức không nhỏ. Đặc biệt, đối với các nhà thầu có trụ sở ngoài địa bàn, việc tìm kiếm và chứng minh tính hợp lý của một bãi đổ thải phù hợp được cơ quan có thẩm quyền cấp phép có thể trở thành một nhiệm vụ gần như bất khả thi. Hơn nữa, khi nhà thầu chưa được xác định trúng thầu, rất khó để chính quyền địa phương hay đơn vị sở hữu bãi đổ thải xác nhận, việc họ xác nhận hay không có thể đều không sai quy định.
Mặc dù quy trình đấu thầu qua mạng nhằm tạo ra một môi trường công khai và minh bạch hơn tránh sự tiếp xúc trực tiếp giữa chủ đầu tư và các nhà thầu. Tuy nhiên, việc yêu cầu nhà thầu đề xuất vị trí đổ thải có xác nhận của chủ bãi đổ và chính quyền địa phương ngay ở bước mời thầu có thể khiến nhà thầu bắt buộc phải xuống địa bàn, hoặc tiếp xúc với chủ đầu tư, địa phương, khiến lộ danh tính nhà thầu, từ đó dẫn đến nguy cơ thỏa thuận thầu.
Thực tế cho thấy, việc thiết lập những tiêu chí rõ ràng là cần thiết để đảm bảo rằng các dự án được thực hiện đúng quy định và hiệu quả. Tuy nhiên, việc đặt ra những yêu cầu mà nhà thầu khó có thể đáp ứng ngay ở bước lập HSDT có thể dẫn đến tình trạng chọn lựa nhà thầu không tối ưu, gây lãng phí nguồn lực và thời gian. Trong bối cảnh hiện nay, cần có những điều chỉnh hợp lý trong quy định mời thầu, đảm bảo tính công bằng và minh bạch, đồng thời tạo điều kiện thuận lợi cho các nhà thầu tham gia.
Ngoài ra, hiện nay, Công ty H.P. còn đang “cùng lúc” thi công nhiều gói thầu tại một số Chủ đầu tư khác, nên vấn đề năng lực của nhà thầu cũng là việc các chủ đầu tư, cơ quan quản lý cần đặc biệt quan tâm.
Từ những phân tích kể trên, các chuyên gia cho rằng cần xem xét và cải cách hoat động đầu tư công hiện tại, đặc biệt là công tác đấu thầu. Việc một số gói thầu có tính cạnh tranh kém, chỉ có một nhà thầu tham dự, nhà thầu thân quen liên tục trúng thầu, tiêu chí mời thầu gây chú ý cũng cần được quan tâm hơn, nhằm đảm bảo một sân chơi công bằng và minh bạch cho tất cả các bên tham gia.
