Theo quy định hiện hành, Phiếu lý lịch tư pháp số 2 chỉ được cấp theo yêu cầu của cơ quan tiến hành tố tụng hoặc cấp cho chính công dân trong trường hợp thật sự cần thiết, bởi đây là loại phiếu có mức độ thông tin nhạy cảm nhất, bao gồm đầy đủ án tích m cả những án tích đã được xóa. Tuy nhiên, thực tế thời gian qua cho thấy nhiều doanh nghiệp, đơn vị tuyển dụng thậm chí các cơ quan hành chính đã yêu cầu người lao động phải nộp Phiếu số 2 như một điều kiện bắt buộc. Việc này đi ngược hoàn toàn tinh thần bảo vệ thông tin cá nhân và nguyên tắc sử dụng lý lịch tư pháp chỉ cho đúng mục đích của pháp luật.
Hệ quả của sự lạm dụng này không chỉ là sự phiền hà, tốn kém thời gian cho người dân, mà còn có thể tạo ra sự kỳ thị, phân biệt đối xử trong công việc, ảnh hưởng đến sự tái hòa nhập cộng đồng của những người từng vi phạm pháp luật nhưng đã chấp hành xong hình phạt và được xóa án tích. Mặt khác, việc để lộ thông tin nhạy cảm trong Phiếu số 2 cũng kéo theo nhiều nguy cơ mất an toàn thông tin, phục vụ cho các hành vi xấu như lừa đảo, bôi nhọ hoặc xâm phạm đời tư.
Chính vì vậy, yêu cầu sửa đổi Luật Lý lịch tư pháp để bịt các kẽ hở pháp lý, siết chặt quản lý và nghiêm cấm tuyệt đối hành vi lạm dụng cấp Phiếu lý lịch tư pháp số 2 là yêu cầu cấp bách.
Ảnh minh họa. Nguồn: Internet.
Việc sửa đổi cần được tiếp cận theo hướng hiện đại, đề cao quyền con người theo Hiến pháp 2013 và phù hợp với các cam kết quốc tế của Việt Nam về bảo vệ dữ liệu cá nhân. Trước hết, luật cần quy định rõ ràng và chi tiết hơn về phạm vi chủ thể được yêu cầu cấp Phiếu số 2; bổ sung chế tài xử lý đối với các cơ quan, tổ chức, cá nhân yêu cầu trái luật, bao gồm xử phạt hành chính và xem xét trách nhiệm nếu gây thiệt hại cho công dân. Đồng thời, cần xây dựng cơ chế kiểm soát chặt chẽ giữa Sở Tư pháp và Trung tâm dữ liệu quốc gia, đảm bảo việc cấp Phiếu số 2 phải có căn cứ, lý do chính đáng và được lưu vết kiểm tra.
Một giải pháp khác là đẩy mạnh sử dụng Phiếu lý lịch tư pháp số 1 cho các mục đích tuyển dụng, bổ nhiệm, kinh doanh hoặc các giao dịch dân sự khác, bởi Phiếu số 1 chỉ thể hiện án tích chưa được xóa, phù hợp với yêu cầu xác minh nhân thân nhưng không xâm phạm quá mức vào đời tư của công dân.
Song song với đó, Nhà nước cần tăng cường truyền thông, hướng dẫn cho cả người dân và các cơ quan, đơn vị về sự khác nhau giữa Phiếu số 1 và Phiếu số 2, tránh tâm lý “cứ yêu cầu cho chắc” vốn đã ăn sâu trong nhiều đơn vị tuyển dụng. Cơ quan quản lý phải tạo ra quy trình giải quyết minh bạch, có trách nhiệm giải trình rõ ràng, đảm bảo mọi yêu cầu cấp Phiếu số 2 đều được kiểm soát và có lý do hợp pháp.
Quan trọng hơn, trong bối cảnh chuyển đổi số hiện nay, luật nên mở rộng quy định về bảo vệ dữ liệu cá nhân, gắn việc cấp và sử dụng lý lịch tư pháp với Luật An ninh mạng, Luật Bảo vệ dữ liệu cá nhân, thiết lập các “hàng rào pháp lý” đủ mạnh để bảo vệ thông tin riêng tư của công dân. Việc chia sẻ, sao chụp, lưu trữ trái phép Phiếu số 2 cần được xác định là hành vi nghiêm cấm và có chế tài nghiêm khắc.
Sửa đổi Luật Lý lịch tư pháp không chỉ nhằm hoàn thiện hệ thống pháp luật, mà quan trọng hơn là bảo vệ quyền con người, tạo điều kiện cho công dân ổn định cuộc sống, tái hòa nhập và tránh bị phân biệt đối xử. Nghiêm cấm lạm dụng cấp Phiếu lý lịch tư pháp số 2 chính là bước đi đúng đắn để xây dựng một nền hành chính hiện đại, văn minh, đặt lợi ích và sự an toàn của người dân ở vị trí trung tâm. Đây là yêu cầu cấp thiết, không chỉ của cơ quan lập pháp mà của toàn xã hội để bảo đảm tính công bằng, minh bạch và nhân văn trong quản lý nhà nước.
Luật sư NGUYỄN THẮNG CẢNH
