Tóm tắt nội dung vụ án
Năm 2024, Thái Khắc T. mua và nuôi 3 cá thể gà lôi trắng. Sau đó, T. nhân giống được thêm 10 cá thể con. Tháng 3/2025, do cần tiền sinh hoạt, T. đăng thông tin trên mạng và thỏa thuận bán 10 cá thể gà lôi trắng con với giá 500.000 đồng/con cho một người không rõ lai lịch.
Ngày 02/4/2025, hành vi của T. bị phát hiện. Ngày 03/4/2025, Cơ quan Cảnh sát điều tra Công an tỉnh Thái Bình (cũ) ra quyết định khởi tố vụ án hình sự và khởi tố bị can đối với T.
Ngày 08/8/2025, Tòa án nhân dân Khu vực 5, tỉnh Hưng Yên xét xử sơ thẩm, ban hành Bản án hình sự sơ thẩm số 35/2025/HS-ST, tuyên phạt bị cáo Thái Khắc T 06 năm tù và phạt bổ sung 30 triệu đồng về tội “Vi phạm quy định về bảo vệ động vật nguy cấp, quý, hiếm” theo điểm b khoản 2 Điều 244 Bộ luật Hình sự 2015.
Ảnh minh họa.
Ngày 13/8/2025, Viện Kiểm sát nhân dân tỉnh Hưng Yên kháng nghị bản án sơ thẩm, đề nghị hủy án để điều tra, truy tố và xét xử lại do có sự thay đổi chính sách pháp luật vì: Theo Phụ lục Danh mục loài nguy cấp, quý, hiếm ban hành kèm Thông tư số 27/2025/TT-BNNMT ngày 24/6/2025 của Bộ trưởng Bộ Nông nghiệp và Môi trường (có hiệu lực từ 01/7/2025), gà lôi trắng được xếp vào nhóm IIB, không còn thuộc nhóm IB theo Nghị định số 84/2021/NĐ-CP như khi khởi tố, điều tra và truy tố. Hành vi trên của T có dấu hiệu của tội “Vi phạm quy định về bảo vệ động vật hoang dã” theo Điều 234 Bộ luật Hình sự, tuy nhiên cần điều tra lại để xác định giá trị các cá thể gà lôi trắng bị thu giữ làm căn cứ giải quyết vụ án đúng quy định pháp luật [1].
Bàn về áp dụng pháp luật trong vụ án
Áp dụng pháp luật trong giai đoạn khởi tố, điều tra:
Trước tiên, xác định T. đã thực hiện hành vi nuôi và buôn bán trái phép 13 cá thể gà lôi trắng. Hành vi này diễn ra từ năm 2024 đến khi bị phát hiện vào ngày 02/4/2025, thuộc phạm vi điều chỉnh của Bộ luật Hình sự năm 2015, sửa đổi, bổ sung năm 2017 (gọi tắt là Bộ luật Hình sự); Nghị định 06/2019/NĐ-CP [2] (sửa đổi, bổ sung bởi Nghị định 84/2021/NĐ-CP [3]) và Nghị định 160/2013/NĐ-CP [4] (sửa đổi, bổ sung bởi Nghị định 64/2019/NĐ-CP [5]).
Điểm b khoản 2 Điều 244 Bộ luật Hình sự quy định: Hành vi nuôi, buôn bán trái phép động vật thuộc Danh mục thực vật rừng, động vật rừng nguy cấp, quý, hiếm Nhóm IB (và không thuộc Danh mục loài nguy cấp, quý, hiếm được ưu tiên bảo vệ) với số lượng từ 11 cá thể đến 15 cá thể lớp chim thì bị phạt tù từ 5 năm đến 10 năm.
Theo Phụ lục I Danh mục thực vật rừng, động vật rừng nguy cấp, quý, hiếm ban hành kèm theo Nghị định 84/2021/NĐ-CP, gà lôi trắng (tên khoa học Lophura nycthemera, thuộc lớp chim) là động vật nguy cấp, quý, hiếm Nhóm IB.
Theo Phụ lục I Danh mục các loài nguy cấp, quý, hiếm được ưu tiên bảo vệ ban hành kèm theo Nghị định 64/2019/NĐ-CP, gà lôi trắng không thuộc danh mục này.
Do đó, theo quan điểm của tác giả, việc Cơ quan điều tra khởi tố T. vào ngày 03/4/2025 về tội “Vi phạm quy định về bảo vệ động vật nguy cấp, quý, hiếm” theo điểm b khoản 2 Điều 244 Bộ luật Hình sự là có căn cứ và đúng pháp luật.
Áp dụng pháp luật khi xét xử sơ thẩm vụ án:
Tại thời điểm xét xử (08/8/2025), Nghị định 84/2021/NĐ-CP vẫn còn hiệu lực, nhưng Thông tư 27/2025/TT-BNNMT [6] (có hiệu lực từ 01/7/2025) cũng quy định Danh mục loài nguy cấp, quý, hiếm; theo đó, gà lôi trắng được xếp vào Nhóm IIB, thay vì Nhóm IB như tại Nghị định 84/2021/NĐ-CP.
Vấn đề đặt ra: Từ ngày 01/7/2025, gà lôi trắng thuộc Nhóm IB hay Nhóm IIB?
Khoản 3 Điều 58 Luật Ban hành văn bản quy phạm pháp luật năm 2025 quy định: "Trường hợp các văn bản quy phạm pháp luật có quy định khác nhau về cùng một vấn đề thì áp dụng văn bản có hiệu lực pháp lý cao hơn". Theo đó, trong trường hợp này, Nghị định số 84/2021/NĐ-CP sẽ được ưu tiên áp dụng.
Tuy nhiên, cần lưu ý rằng Thông tư 27/2025/TT-BNNMT được ban hành trong bối cảnh đặc thù: Thực hiện Nghị quyết 190/2025/QH15 ngày 19/02/2025 của Quốc hội quy định về xử lý một số vấn đề liên quan đến sắp xếp tổ chức bộ máy nhà nước. Theo khoản 2 Điều 13 Nghị quyết này, Chính phủ được ủy quyền ban hành văn bản để giải quyết các vấn đề phát sinh khi sắp xếp tổ chức bộ máy nhà nước trong phạm vi nhiệm vụ, quyền hạn của mình; đồng thời, khoản 3 Điều 1 xác định “văn bản” bao gồm cả văn bản quy phạm pháp luật (trừ Hiến pháp).
Trong bối cảnh đó, để triển khai Nghị quyết 190/2025/QH15, Chính phủ đã ban hành Nghị định 136/2025/NĐ-CP về phân quyền, phân cấp trong lĩnh vực nông nghiệp và môi trường. Tại khoản 1 Điều 20 Nghị định này phân quyền cho Bộ trưởng Bộ Nông nghiệp và Môi trường ban hành Danh mục và chế độ quản lý, bảo vệ thực vật rừng, động vật rừng nguy cấp, quý, hiếm. Trên cơ sở đó, Bộ trưởng đã ban hành Thông tư 27/2025/TT-BNNMT.
Điều này có nghĩa rằng, nếu quy định tại Thông tư 27/2025/TT-BNNMT khác Nghị định 84/2021/NĐ-CP thì phải áp dụng theo Thông tư 27/2025/TT-BNNMT.
Vì vậy, có cơ sở khẳng định rằng từ ngày 01/7/2025, gà lôi trắng thuộc Nhóm IIB.
Sự thay đổi pháp luật này dẫn đến hệ quả pháp lý: Nếu hành vi nuôi, buôn bán trái phép 13 cá thể gà lôi trắng xảy ra tại thời điểm xét xử, thì không còn cấu thành tội phạm "Vi phạm quy định về bảo vệ động vật nguy cấp, quý, hiếm” theo Điều 244 Bộ luật Hình sự.
Điểm a khoản 1 Điều 29 Bộ luật Hình sự về miễn trách nhiệm hình sự quy định: Người phạm tội được miễn trách nhiệm hình sự trong trường hợp khi tiến hành điều tra, truy tố hoặc xét xử, do có sự thay đổi chính sách, pháp luật làm cho hành vi phạm tội không còn nguy hiểm cho xã hội nữa.
Vấn đề đặt ra: Tại thời điểm xét xử, với việc Thông tư 27/2025/TT-BNNMT đã điều chỉnh xếp gà lôi trắng từ Nhóm IB xuống Nhóm IIB, cần xác định hành vi nuôi, buôn bán trái phép 13 cá thể gà lôi trắng còn nguy hiểm cho xã hội đến mức phải xử lý hình sự hay không.
Theo Điều 234 Bộ luật Hình sự, hành vi nuôi, buôn bán trái phép động vật thuộc Danh mục thực vật rừng, động vật rừng nguy cấp, quý, hiếm Nhóm IIB sẽ cấu thành tội “Vi phạm quy định về bảo vệ động vật hoang dã” nếu có trị giá từ 150.000.000 đồng trở lên hoặc thu lợi bất chính từ 50.000.000 đồng trở lên.
Như vậy, tại thời điểm xét xử, hành vi nêu trên vẫn có dấu hiệu cấu thành tội phạm theo Điều 234 Bộ luật Hình sự nhưng với khung hình phạt nhẹ hơn so với trường hợp áp dụng đối với Nhóm IB. Do đó, việc trả hồ sơ để điều tra bổ sung là cần thiết nhằm xác định chính xác căn cứ xử lý trách nhiệm hình sự trong tình huống này.
Từ đó, có thể thấy rằng trong trường hợp pháp luật thay đổi theo hướng làm giảm hoặc triệt tiêu tính nguy hiểm cho xã hội của hành vi phạm tội, việc Tòa án cấp sơ thẩm không xem xét áp dụng điểm a khoản 1 Điều 29 Bộ luật Hình sự về miễn trách nhiệm hình sự là không phù hợp với quy định của pháp luật.
Thạc sĩ, Luật sư Đặng Kim Chinh.
Kết luận
Sự thay đổi trong Thông tư 27/2025/TT-BNNMT về việc xếp gà lôi trắng từ Nhóm IB xuống Nhóm IIB, khác với quy định tại Nghị định 84/2021/NĐ-CP, được đặt trên nền tảng pháp lý đặc thù theo Nghị quyết 190/2025/QH15 và Nghị định 136/2025/NĐ-CP.
Sự thay đổi của pháp luật này không phải là nguyên nhân trực tiếp dẫn đến việc xem xét áp dụng Điều 234 Bộ luật Hình sự với tội danh nhẹ hơn so với Điều 244 Bộ luật Hình sự.
Nguyên nhân chính xuất phát từ nguyên tắc áp dụng pháp luật có lợi cho người phạm tội, mà một trong những biểu hiện cụ thể của nguyên tắc này được quy định tại điểm a khoản 1 Điều 29 Bộ luật Hình sự về miễn trách nhiệm hình sự. Theo đó, cần xem xét liệu sự thay đổi của pháp luật có làm cho hành vi phạm tội còn nguy hiểm cho xã hội nữa hay không.
Trường hợp Cơ quan điều tra không chứng minh được giá trị tang vật hoặc giá trị thu lợi bất chính đạt mức định lượng nêu tại Điều 234 Bộ luật Hình sự, thì hành vi nuôi, buôn bán trái phép 13 cá thể gà lôi trắng (thực hiện sau khi loài này được xếp vào nhóm IIB) sẽ không cấu thành tội phạm. Khi đó, T thuộc trường hợp được miễn trách nhiệm hình sự theo điểm a khoản 1 Điều 29 Bộ luật Hình sự.
Trong trường hợp này, căn cứ điểm a khoản 1 Điều 230 Bộ luật Tố tụng hình sự 2015, Cơ quan điều tra phải ra quyết định đình chỉ điều tra, đồng thời, theo khoản 1 Điều 63 Luật Xử lý vi phạm hành chính năm 2012 (được sửa đổi, bổ sung các năm 2020 và 2025), chuyển hồ sơ sang cơ quan có thẩm quyền để xử phạt vi phạm hành chính.
Kiến nghị
Từ những phức tạp trong việc áp dụng pháp luật nêu trên, tác giả kiến nghị:
Đối với các văn bản quy phạm pháp luật được ban hành trong bối cảnh phân quyền, phân cấp trên cơ sở Nghị quyết số 190/2025/QH15, cơ quan có thẩm quyền cần quy định trong điều khoản thi hành văn bản nào bị thay thế, hết hiệu lực; trường hợp sửa đổi, bổ sung thì phải thể hiện rõ nội dung điều chỉnh ngay trong phần quy định cụ thể.
Cách tiếp cận này sẽ tạo điều kiện thuận lợi cho việc áp dụng pháp luật thống nhất, đồng thời bảo đảm sự tuân thủ pháp luật của cá nhân, tổ chức.
[1] Viện Kiểm sát nhân dân Tối cao, “VKSND tỉnh Hưng Yên kháng nghị toàn bộ bản án sơ thẩm vụ người đàn ông bị tuyên phạt 6 năm tù vì nuôi, bán gà lôi trắng”, Báo Bảo vệ Pháp luật điện tử, truy cập lúc 15h00 ngày 13/8/2025, tại: https://baovephapluat.vn/vien-kiem-sat-khang-nghi-kien-nghi/vksnd-ti%CC%89nh-hung-yen-khang-nghi-toan-bo-ban-an-so-tham-vu-nguoi-dan-ong-bi-tuyen-phat-6-nam-tu-vi-nuoi-ban-ga-loi-trang-182552.html;
[2] Nghị định 06/2019/NĐ-CP: Nghị định 06/2019/NĐ-CP do Chính phủ ban hành ngày 22/01/2019 về quản lý thực vật rừng, động vật rừng nguy cấp, quý, hiếm và thực thi Công ước về buôn bán quốc tế các loài động vật, thực vật hoang dã nguy cấp;
[3] Nghị định 84/2021/NĐ-CP: Nghị định 84/2021/NĐ-CP do Chính phủ ban hành ngày 22/09/2021 sửa đổi, bổ sung một số điều của Nghị định số 06/2019/NĐ-CP ngày 22/01/2019 của Chính phủ về quản lý thực vật rừng, động vật rừng nguy cấp, quý, hiếm và thực thi Công ước về buôn bán quốc tế các loài động vật, thực vật hoang dã nguy cấp;
[4] Nghị định 160/2013/NĐ-CP: Nghị định 160/2013/NĐ-CP do Chính phủ ban hành ngày 12/11/2013 về tiêu chí xác định loài và chế độ quản lý loài thuộc Danh mục loài nguy cấp, quý, hiếm được ưu tiên bảo vệ;
[5] Nghị định 64/2019/NĐ-CP: Nghị định 64/2019/NĐ-CP do Chính phủ ban hành ngày 16/07/2019 sửa đổi Điều 7 Nghị định số 160/2013/NĐ-CP ngày 12/11/2013 của Chính phủ về tiêu chí xác định loài và chế độ quản lý loài thuộc Danh mục loài nguy cấp, quý, hiếm được ưu tiên bảo vệ;
[6] Thông tư 27/2025/TT-BNNMT: Thông tư 27/2025/TT-BNNMT do Bộ trưởng Bộ Nông nghiệp và Môi trường ban hành ngày 24/06/2025 quy định về quản lý loài nguy cấp, quý, hiếm; nuôi động vật rừng thông thường và thực thi Công ước về buôn bán quốc tế các loài động vật, thực vật hoang dã nguy cấp.
Thạc sĩ, Luật sư ĐẶNG KIM CHINH
Đoàn Luật sư TP. HCM
