Tội "Cố ý gây thương tích hoặc gây tổn hại cho sức khỏe của người khác" đã được pháp luật quy định từ rất sớm, quy định khá đầy đủ và có nhiều văn bản hướng dẫn nhưng đến nay, thực tiễn cho thấy vẫn còn có những tình tiết mới về tội "Cố ý gây thương tích hoặc gây tổn hại cho sức khỏe của người khác" mà Bộ luật Hình sự (BLHS) chưa quy định gây khó khăn trong công tác giải quyết các vụ án.
Ảnh minh họa. Nguồn: Internet.
1. Quy định của Bộ luật Hình sự về tội "Cố ý gây thương tích hoặc gây tổn hại cho sức khỏe của người khác"
Theo Điều 134 BLHS năm 2015, tội "Cố ý gây thương tích hoặc gây tổn hại cho sức khỏe của người khác" được quy định như sau:
“1. Người nào cố ý gây thương tích hoặc gây tổn hại cho sức khỏe của người khác mà tỉ lệ tổn thương cơ thể từ 11% đến 30% hoặc dưới 11% nhưng thuộc một trong các trường hợp sau đây, thì bị phạt cải tạo không giam giữ đến 03 năm hoặc phạt tù từ 06 tháng đến 03 năm:
a) Dùng vũ khí, vật liệu nổ, hung khí nguy hiểm hoặc thủ đoạn có khả năng gây nguy hại cho nhiều người;
b) Dùng a-xít nguy hiểm hoặc hóa chất nguy hiểm;
c) Đối với người dưới 16 tuổi, phụ nữ mà biết là có thai, người già yếu, ốm đau hoặc người khác không có khả năng tự vệ;
d) Đối với ông, bà, cha, mẹ, thầy giáo, cô giáo của mình, người nuôi dưỡng, chữa bệnh cho mình;
đ) Có tổ chức;
e) Lợi dụng chức vụ, quyền hạn;
g) Trong thời gian đang bị giữ, tạm giữ, tạm giam, đang chấp hành án phạt tù, đang chấp hành biện pháp tư pháp giáo dục tại trường giáo dưỡng hoặc đang chấp hành biện pháp xử lý vi phạm hành chính đưa vào cơ sở giáo dục bắt buộc, đưa vào trường giáo dưỡng hoặc đưa vào cơ sở cai nghiện bắt buộc;
h) Thuê gây thương tích hoặc gây tổn hại cho sức khỏe của người khác hoặc gây thương tích hoặc gây tổn hại cho sức khỏe của người khác do được thuê;
i) Có tính chất côn đồ;
k) Đối với người đang thi hành công vụ hoặc vì lý do công vụ của nạn nhân.
2. Phạm tội thuộc một trong các trường hợp sau đây, thì bị phạt tù từ 02 năm đến 06 năm:
a) Gây thương tích hoặc gây tổn hại cho sức khỏe của người khác mà tỉ lệ tổn thương cơ thể từ 31 % đến 60%;
b) Gây thương tích hoặc gây tổn hại cho sức khỏe của 02 người trở lên mà tỉ lệ tổn thương cơ thể của mỗi người từ 11% đến 30%;
c) Phạm tội 02 lần trở lên;
d) Tái phạm nguy hiểm;
đ) Gây thương tích hoặc gây tổn hại cho sức khỏe của người khác mà tỉ lệ tổn thương cơ thể từ 11% đến 30% nhưng thuộc một trong các trường hợp quy định tại các điểm từ điểm a đến điểm k khoản 1 Điều này.
3. Phạm tội thuộc một trong các trường hợp sau đây, thì bị phạt tù từ 05 năm đến 10 năm:
a) Gây thương tích hoặc gây tổn hại cho sức khỏe của người khác mà tỉ lệ tổn thương cơ thể 61% trở lên, nếu không thuộc trường hợp quy định tại điểm b khoản 4 Điều này;
b) Gây thương tích hoặc gây tổn hại cho sức khỏe của 02 người trở lên mà tỉ lệ tổn thương cơ thể của mỗi người từ 31% đến 60%;
c) Gây thương tích hoặc gây tổn hại cho sức khỏe của người khác mà tỉ lệ tổn thương cơ thể từ 31 % đến 60% nhưng thuộc một trong các trường hợp quy định tại các điểm từ điểm a đến điểm k khoản 1 Điều này;
d) Gây thương tích hoặc gây tổn hại cho sức khỏe của 02 người trở lên mà tỉ lệ tổn thương cơ thể của mỗi người từ 11% đến 30% nhưng thuộc một trong các trường hợp quy định tại các điểm từ điểm a đến điểm k khoản 1 Điều này.
4. Phạm tội thuộc một trong các trường hợp sau đây, thì bị phạt tù từ 07 năm đến 14 năm:
a) Làm chết người;
b) Gây thương tích làm biến dạng vùng mặt của người khác mà tỉ lệ tổn thương cơ thể 61% trở lên;
c) Gây thương tích hoặc gây tổn hại cho sức khỏe của 02 người trở lên mà tỉ lệ tổn thương cơ thể của mỗi người 61% trở lên;
d) Gây thương tích hoặc gây tổn hại cho sức khỏe của người khác mà tỉ lệ tổn thương cơ thể 61 % trở lên nhưng thuộc một trong các trường hợp quy định tại các điểm từ điểm a đến điểm k khoản 1 Điều này;
đ) Gây thương tích hoặc gây tổn hại cho sức khỏe của 02 người trở lên mà tỉ lệ tổn thương cơ thể của mỗi người từ 31% đến 60% nhưng thuộc một trong các trường hợp quy định tại các điểm từ điểm a đến điểm k khoản 1 Điều này.
5. Phạm tội thuộc một trong các trường hợp sau đây, thì bị phạt tù từ 12 năm đến 20 năm hoặc tù chung thân:
a) Làm chết 02 người trở lên;
b) Gây thương tích hoặc gây tổn hại cho sức khỏe của 02 người trở lên mà tỉ lệ tổn thương cơ thể của mỗi người 61% trở lên nhưng thuộc một trong các trường hợp quy định tại các điểm từ điểm a đến điểm k khoản 1 Điều này.
6. Người nào chuẩn bị vũ khí, vật liệu nổ, hung khí nguy hiểm, a-xít nguy hiểm, hóa chất nguy hiểm hoặc thành lập hoặc tham gia nhóm tội phạm nhằm gây thương tích hoặc gây tổn hại cho sức khỏe của người khác, thì bị phạt cải tạo không giam giữ đến 02 năm hoặc phạt tù từ 03 tháng đến 02 năm”.
2. Một số tình tiết điều luật chưa quy định
Thứ nhất, tình tiết “vì động cơ đê hèn”
Tình tiết định khung tăng nặng “vì động cơ đê hèn” đã được cụ thể hóa vào tội giết người, đây được xem là tình tiết có tính chất nguy hiểm đặc biệt và được quy định tại khung hình phạt có mức án cao nhất là tử hình. Việc quy định tình tiết định khung này trong tội giết người đã điều chỉnh phù hợp và xử lý nghiêm hành vi phạm tội tương tự xảy ra. Tuy nhiên, trong tội "Cố ý gây thương tích hoặc gây tổn hại cho sức khỏe của người khác" tình tiết này lại không được đề cập đến. Trong thực tế, nếu người phạm tội "Cố ý gây thương tích hoặc gây tổn hại cho sức khỏe của người khác" nếu có tình tiết “vì động cơ đê hèn” thì sẽ áp dụng là tình tiết tăng nặng trách nhiệm hình sự (TNHS) để xem xét lượng hình phù hợp với tính chất của người phạm tội gây ra.
Khi xét xử tội "Cố ý gây thương tích hoặc gây tổn hại cho sức khỏe của người khác", người phạm tội thực hiện hành vi với động cơ đê hèn, chỉ xem xét áp dụng là tình tiết tăng nặng TNHS sẽ không đảm bảo tính tương xứng về tính chất nghiêm trọng của hành vi. So sánh với cấu thành tội phạm giết người, thì cấu thành tội "Cố ý gây thương tích hoặc gây tổn hại cho sức khỏe của người khác" được quy định trong cùng một nhóm khách thể loại là nhóm tội “xâm phạm tính mạng, sức khỏe, nhân phẩm, danh dự của con người”. Cả hai cấu thành tội phạm đều là tội đặc biệt nghiêm trọng; khi có hành vi phạm tội xảy ra đều phải bị xử lý nghiêm khắc, hướng đến mục đích là bảo vệ quyền lợi quan trọng nhất của con người đã được Hiến pháp quy định cụ thể. Trong khi đó, một tội thì quy định tình tiết “vì động cơ đê hèn” là tình tiết định khung tăng nặng, một tội thì chỉ được xem xét là tình tiết tăng nặng TNHS. Do vậy, việc không quy định tình tiết “vì động cơ đê hèn” là tình tiết định khung tăng nặng trong tội "Cố ý gây thương tích hoặc gây tổn hại cho sức khỏe của người khác" là chưa thỏa đáng.
Mặt khác, trong một số vụ án cụ thể, có thể thấy rõ tính chất của vụ việc gần tương đồng nhau, nhưng khi định tội, về mặt lý luận thì tính chất của vụ việc có sự khác nhau, từ đó dẫn đến có trường hợp thì xem xét áp dụng là tình tiết định khung tăng nặng, nhưng có trường hợp lại áp dụng là tình tiết tăng nặng TNHS. Ví dụ, A. và B. là cặp đôi yêu nhau trong một khoảng thời gian dài, nhưng sau đó, B. cho rằng giữa A. và B. không hợp nhau nên hai người chia tay. B. có người yêu mới, nhưng A. vẫn không chấp nhận việc chia tay, nên nhiều lần tìm gặp B. và yêu cầu nối lại chuyện tình cảm, nhưng B. kiên quyết không đồng ý và nói với A. là B. đã có người yêu khác và hai người chuẩn bị kết hôn. Vì không muốn từ bỏ tình cảm với B. và nghĩ rằng nếu “mình không được thì sẽ phá cho hôi”, nên A. dùng dao đâm B. nhiều cái dẫn đến gây thương tích 50%. Do không chứng minh được A. có mục đích tước đoạt mạng sống của B., nên chỉ có thể truy cứu TNHS A. về tội "Cố ý gây thương tích" và áp dụng tình tiết tăng nặng TNHS “vì động cơ đê hèn”. Tuy nhiên, cũng với vụ việc này, nhưng B. tử vong, khi đó A. bị truy cứu TNHS về tội "Giết người" và thuộc trường hợp “vì động cơ đê hèn”; nghĩa là áp dụng tình tiết định khung tăng nặng “vì động cơ đê hèn” đối với B.
Thứ hai, hành vi “sử dụng người dưới 14 tuổi để gây thương tích cho người khác”
Theo quy định tại Điều 12 BLHS, thì người chưa đủ 14 tuổi sẽ không bị truy cứu TNHS. Từ quy định này, trong thực tế, nhiều người dưới 14 tuổi thực hiện hành vi phạm tội, nhưng không thể xem xét xử lý hình sự, chỉ có thể xử lý bằng các biện pháp khác. Lợi dụng chế định này trong BLHS, thực tiễn có nhiều trường hợp người phạm tội sử dụng hoặc lợi dụng người dưới 14 tuổi để phạm tội hoặc xúi giục họ thực hiện hành vi phạm tội nhằm trốn tránh trách nhiệm. Đối với tội "Cố ý gây thương tích hoặc gây tổn hại cho sức khỏe của người khác", khi có ý định gây thương tích hoặc gây tổn hại sức khỏe cho người khác, vì muốn tránh trách nhiệm hoặc để gây khó khăn cho việc làm rõ hành vi, người phạm tội sử dụng hoặc xúi giục người dưới 14 tuổi thực hiện hành vi theo ý chí chủ quan của mình.
Việc sử dụng người dưới 14 tuổi để phạm tội hoặc xúi giục họ phạm tội sẽ gây ra hậu quả rất nguy hiểm cho xã hội: Một là, gây khó khăn cho quá trình điều tra làm rõ tính chất của vụ việc; nếu như không thể xác định được có sự xúi giục hoặc việc sử dụng người dưới 14 tuổi để thực hiện hành vi phạm tội, thì không thể xử lý nghiêm minh vụ việc và làm rõ được bản chất của vụ việc. Hai là, ảnh hưởng rất lớn đến tâm lý và sự phát triển toàn diện của đứa trẻ; khi thực hiện hành vi phạm tội, đứa trẻ sẽ tiếp nhận ý thức, có hành vi lệch với chuẩn đạo đức trong xã hội; từ đó sẽ hình thành bản chất lệch chuẩn so với những đứa trẻ khác... Đối với hành vi gây thương tích hoặc gây tổn hại sức khỏe cho người khác, nếu đứa trẻ dưới 14 tuổi thực hiện sẽ dẫn đến hành vi hung hăng, thù hằn, thậm chí dẫn đến đứa trẻ đi theo con đường đen tối... Do vậy, đối với các tội phạm nói chung, tội "Cố ý gây thương tích hoặc gây tổn hại cho sức khỏe của người khác" nói riêng, trong quy định của cấu thành tội phạm cần quy định tình tiết định tội, tình tiết định khung tăng nặng “sử dụng người dưới 14 tuổi để gây thương tích cho người khác”.
Thứ ba, tình tiết “trong thời gian thử thách án treo, hoặc trong thời gian thử thách khi được tha tù trước thời hạn có điều kiện” nếu có hành vi gây thương tích cho người khác
Điểm g khoản 1 Điều 134 BLHS quy định tình tiết “Trong thời gian đang bị giữ, tạm giữ, tạm giam, đang chấp hành án phạt tù, đang chấp hành biện pháp tư pháp giáo dục tại trường giáo dưỡng hoặc đang chấp hành biện pháp xử lý vi phạm hành chính đưa vào cơ sở giáo dục bắt buộc, đưa vào trường giáo dưỡng hoặc đưa vào cơ sở cai nghiện bắt buộc”. Theo đó, nếu người gây thương tích hoặc gây tổn hại sức khỏe cho người khác có tỉ lệ tổn thương cơ thể dưới 11%, nhưng thuộc một trong các trường hợp này thì sẽ bị xem xét để truy cứu TNHS; bên cạnh đó, tình tiết này cũng được xem xét là tình tiết tăng nặng định khung trong các trường hợp cụ thể. Việc nhà làm luật cụ thể hóa các tình tiết này vào làm tình tiết định tội và tình tiết định khung, để xem xét truy cứu TNHS đối với người có hành vi cố ý gây thương tích hoặc gây tổn hại sức khỏe cho người khác là nhằm phòng ngừa, ngăn chặn và trừng trị người xem thường pháp luật, xem thường tính mạng, sức khỏe của người khác. Trong khi đang bị áp dụng các biện pháp xử lý nghiêm ngặt, nhưng vẫn tiếp tục có hành vi vi phạm pháp luật xâm phạm đến quyền được bảo vệ sức khỏe của người khác. Việc quy định này là phù hợp, kịp thời xử lý nghiêm những người vi phạm, góp phần tích cực trong việc phòng ngừa và trừng trị người phạm tội.
Đối với người đang được hưởng án treo và người được tha tù trước thời hạn có điều kiện, thì họ phải chấp hành thời gian thử thách theo quy định của pháp luật. Nếu trong thời gian thử thách mà người được hưởng án treo phạm tội mới thì sẽ bị buộc chấp hành lại thời gian bị phạt tù khi xem xét cho hưởng án treo; đối với người được tha tù trước thời hạn có điều kiện, nếu phạm tội thì sẽ phải chấp hành lại thời gian được xem xét tha thù trước thời hạn. Do trong điều luật không quy định, nên có nhiều trường hợp, người được hưởng án treo và người được tha tù trước thời hạn có điều kiện, khi gây thương tích cho người khác, nhưng tỉ lệ tổn thương cơ thể dưới 11% và không thuộc một trong các trường hợp quy định từ điểm a đến điểm k khoản 1 Điều 134 BLHS, thì sẽ không bị truy cứu TNHS. Rõ ràng, khi đang phải chấp hành thời gian thử thách, thì họ phải tuân thủ nghiêm quy định và chấp hành nghiêm các quy định của pháp luật, nhưng do không quy định, nên dù những hành vi vi phạm có thể xem là nghiêm trọng, nhưng sẽ không bị truy cứu TNHS. Việc không quy định tình tiết này vào làm tình tiết định khung của tội "Cố ý gây thương tích hoặc gây tổn hại cho sức khỏe của người khác" sẽ làm giảm hiệu quả của chế định án treo và tha tù trước thời hạn có điều kiện trong thực tiễn đấu tranh phòng, chống tội phạm.
3. Kiến nghị hoàn thiện
Thứ nhất, bổ sung vào Điều 134 BLHS tình tiết “vì động cơ đê hèn”. Như đã phân tích phần trên, để đảm bảo điều chỉnh và xử lý toàn diện, tương xứng với tính chất của hành vi cụ thể, trong Điều luật cần bổ sung tình tiết “vì động cơ đê hèn” làm tình tiết định tội và xem xét là tình tiết định khung tăng nặng, khi người thực hiện hành vi phạm tội phạm phải. Việc bổ sung này sẽ góp phần tích cực trong việc ngăn chặn và phòng ngừa người phạm tội có những hành vi trái với đạo đức, trái thuần phong mỹ tục, cũng như các vấn đề liên quan đến mối quan hệ tích cực trong đời thường giữa người với người.
Thứ hai, bổ sung vào Điều 134 BLHS tình tiết “sử dụng người dưới 14 tuổi để gây thương tích cho người khác”. Để đảm bảo việc phòng chống toàn diện người phạm tội cố ý gây thương tích, nhà làm luật cần quy định rõ tình tiết “sử dụng người dưới 14 tuổi để gây thương tích cho người khác” làm tình tiết định tội và định khung tăng nặng TNHS. Việc quy định tình tiết này là cần thiết, đảm bảo dự liệu các trường hợp người phạm tội sử dụng hoặc lợi dụng người dưới 14 tuổi để thực hiện hành vi phạm tội cố ý gây thương tích hoặc gây tổn hại sức khỏe cho người khác. Cũng giống như các tình tiết khác, khi quy định tình tiết này vào cấu thành tội phạm sẽ đảm bảo hiệu quả cao trong việc đấu tranh, phòng ngừa tội phạm liên quan đến gây thương tích.
Thứ ba, bổ sung vào điểm g khoản 1 Điều 134 BLHS nội dung liên quan đến người bị kết án tù có thời hạn, nhưng được xem xét cho hưởng án treo hoặc được xem xét tha tù trước thời hạn có điều kiện. Để điều chỉnh toàn diện, có biện pháp phòng ngừa tích cực và xử lý nghiêm khắc đối với người bị phạt tù nhưng cho hưởng án treo và người bị kết án được tha tù trước thời hạn có điều kiện, cần bổ sung tình tiết định tội và định khung tăng nặng “trong thời gian thử thách án treo, thời gian thử thách khi được tha tù trước thời hạn có điều kiện” vào cấu thành tội "Cố ý gây thương tích hoặc gây tổn hại cho sức khỏe của người khác". Việc quy định trường hợp này vào tình tiết định tội và định khung tăng nặng, sẽ góp phần tích cực cho việc giáo dục và phòng ngừa chung đối với người đã thực hiện hành vi phạm tội, nhưng được xem xét cho hòa nhập cộng đồng và buộc chấp hành nghiêm các điều kiện trong thời gian thử thách. Quy định này sẽ mang lại hiệu quả rất tích cực trong việc buộc người đang trong thời gian thử thách thật sự cải tạo, tự giáo dục, phải chấp hành các quy định và cân nhắc kỹ càng khi có ý định thực hiện hành vi gây thương tích hoặc gây tổn hại sức khỏe cho người khác nói riêng và có hành vi vi phạm pháp luật nói chung.
Tài liệu tham khảo
Bộ luật Hình sự năm 2015 sửa đổi, bổ sung năm 2017.
HUỲNH HẢI DUY
Tòa án Quân sự Quân khu 9
NGUYỄN THỊ THÚY LOAN
Tòa án quân sự Khu vực Quân khu 9
