Tại Dự thảo Báo cáo Chính trị của Ban Chấp hành Trung ương Đảng khóa XIII tại Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ XIV của Đảng đang được lấy ý kiến Nhân dân. Trong đó, nội dung của Báo cáo xoay quanh việc tổng kết 40 năm đổi mới và đề ra mục tiêu phát triển đất nước đến năm 2030, với chủ đề là "Dưới lá cờ vẻ vang của Đảng, chung sức đồng lòng thực hiện thắng lợi các mục tiêu phát triển đất nước đến năm 2030; tự chủ chiến lược, tự cường, tự tin, tiến mạnh vào kỷ nguyên vươn mình của dân tộc vì hòa bình, độc lập, dân chủ, giàu mạnh, phồn vinh, văn minh, hạnh phúc, vững bước đi lên chủ nghĩa xã hội".
Riêng về tổ chức bộ máy, Trung ương giao Đảng ủy Quốc hội và Đảng ủy Chính phủ chủ trì, phối hợp với các tỉnh ủy, thành ủy, đảng ủy trực thuộc Trung ương thực hiện sắp xếp các đơn vị sự nghiệp công lập, trường học, cơ sở giáo dục, cơ sở y tế, doanh nghiệp nhà nước theo đúng định hướng của Trung ương. Đồng thời, sắp xếp các thôn, tổ dân phố ở xã, phường và người hoạt động không chuyên trách ở thôn, tổ dân phố phù hợp với yêu cầu trong tình hình mới. Thời gian thực hiện trong Quý IV/2025.
Ảnh minh họa. Nguồn: Internet.
Về tổng quan, đại đa số ý kiến cho rằng chủ trương sáp nhập thôn, tổ dân phố là cần thiết trong bối cảnh chung của việc tinh gọn bộ máy hành chính và nâng cao hiệu quả quản lý ở cơ sở, đặc biệt là:
Tiết kiệm ngân sách: Giảm chi trả phụ cấp cho đội ngũ cán bộ không chuyên trách.
Tăng quy mô cho nền kinh tế: Tạo điều kiện thuận lợi hơn để đầu tư cơ sở hạ tầng, phát triển kinh tế-xã hội cho các cụm dân cư lớn hơn, khắc phục tình trạng thôn, TDP nhỏ lẻ, khó khăn trong quản lý.
Tập trung nguồn lực: Cán bộ sau sáp nhập được kỳ vọng sẽ có chuyên môn, năng lực quản lý tốt hơn.
Tuy nhiên, cũng có nhiều ý kiến khác cho rằng, thành công của đề án sáp nhập thôn, tổ dân phố sẽ phụ thuộc vào việc giải quyết hài hòa các thách thức, trong đó, vấn đề bản sắc văn hóa, lịch sử và sự đồng thuận của người dân là quan trọng nhất. Cần có các hướng dẫn chi tiết, linh hoạt, cho phép các địa phương có đặc thù riêng (dân tộc thiểu số, vùng núi, hải đảo, làng cổ) có thể có những tiêu chí và lộ trình sáp nhập khác biệt, không cứng nhắc áp dụng một tiêu chí chung.
Trước đó, ngày 29/8/2025 Bộ Nội vụ đã có Công văn số: 7238/BNV-CQĐP gửi UBND các tỉnh, thành phố trực thuộc Trung ương đề nghị khẩn trương tổng kết, và báo cáo đánh giá việc thực hiện các quy định về tổ chức, hoạt động của thôn, tổ dân phố và chế độ, chính sách đối với người hoạt động không chuyên trách. Công văn 7238/BNV-CQĐP nhấn mạnh:
Báo cáo sẽ là căn cứ để xây dựng dự thảo Nghị định của Chính phủ trong năm 2025. Theo yêu cầu của Bộ Nội vụ, các địa phương phải khái quát tình hình tổ chức và hoạt động của thôn, tổ dân phố gắn với sắp xếp đơn vị hành chính và mô hình chính quyền địa phương hai cấp. Tính đến cuối năm 2021, cả nước có 90.508 thôn, tổ dân phố, trong đó 69.580 thôn và 20.928 tổ dân phố. Giai đoạn 2019-2021, cả nước đã tinh giản, sáp nhập hơn 15.000 thôn, tổ dân phố, đưa tổng số còn khoảng 90.500 đơn vị. Tuy nhiên, nhiều thôn, tổ dân phố vẫn còn bất cập về dân số, diện tích hoặc đặc thù miền núi, hải đảo.
Qua theo dõi và tổng hợp ý kiến chuyên gia qua các diễn đàn thảo luận và đóng góp ý kiến, người viết bài này nhận thấy đa số ý kiến đồng tình, ủng hộ chủ trương sắp xếp thôn, tổ dân phố theo tinh thần Dự thảo Báo cáo Chính trị trình Đại hội XIV của Đảng, với 07 quan điểm chính (tóm lược) sau:
Thứ nhất, phù hợp với yêu cầu tinh gọn bộ máy, nâng cao hiệu lực quản lý
Nhiều chuyên gia và địa phương cho rằng việc sắp xếp thôn, tổ dân phố là bước tiếp theo trong lộ trình tinh giản, sắp xếp lại đơn vị hành chính, phù hợp Nghị quyết 18 & Nghị quyết 19 của Ban Chấp hành Trung ương Đảng. Bời vì, nhiều thôn, tổ dân phố hiện có quy mô dân số quá nhỏ, manh mún. Việc hợp nhất sẽ giúp giảm số lượng đầu mối, giảm chi phí hành chính và nâng cao năng lực quản lý của chính quyền cơ sở…
Thứ hai, tăng chất lượng đội ngũ cán bộ không chuyên trách
Nhiều ý kiến đánh giá:
- Khi giảm số lượng thôn/tổ, đội ngũ cán bộ thôn sẽ tinh gọn nhưng được lựa chọn kỹ, góp phần bảo đảm chất lượng, uy tín, sự gương mẫu.
- Chính sách phụ cấp, chế độ cho người hoạt động không chuyên trách sẽ được bố trí tập trung, hợp lý và công bằng hơn.
Thứ ba, tạo điều kiện đầu tư hạ tầng đồng bộ
Các địa phương đồng tình rằng: Việc chia nhỏ thôn, tổ dân phố khiến nguồn lực bị phân tán, cho nên việc hợp nhất sẽ giúp dễ dàng quy hoạch, đầu tư cơ sở hạ tầng (điện – đường – trường – trạm), phát huy hiệu quả nguồn lực công…
Thứ tư, tăng khả năng tổ chức cộng đồng và hoạt động tự quản
Nhiều người dân khi được hỏi ý kiến đã bày tỏ: Thôn/tổ dân phố đủ lớn sẽ có cộng đồng dân cư mạnh hơn, thuận lợi tổ chức sinh hoạt văn hóa, an ninh trật tự, phong trào xây dựng đời sống văn hóa. Đồng thời, giảm tình trạng nơi thì 05–07 hộ cũng là một tổ, nơi lại 400–600 hộ/chưa đồng đều…
Thứ năm, phù hợp với xu hướng đô thị hóa và biến động dân số
Ý kiến các chuyên gia quy hoạch thì cho rằng: Ở nhiều đô thị, dân số tăng nhanh cần sắp xếp lại để quản lý hiệu quả. Trong khi ở nông thôn, dân số giảm tự nhiên và di cư khiến nhiều thôn trở nên rất ít dân, không còn phù hợp với mô hình quản lý hiện nay…
Thứ sáu, góp phần xây dựng chính quyền cơ sở hiện đại
Việc sắp xếp được nhận định là điều kiện để, triển khai chính quyền điện tử, số hóa thủ tục hành chính, quản lý cư trú. Song sóng đó, ứng dụng công nghệ dễ dàng hơn khi số thôn/tổ giảm và tổ chức quy củ, bài bản hơn...
Thứ bảy, được chuẩn bị kỹ lưỡng, có đánh giá mặt mạnh, yếu và tác động đến toàn hệ thống
Dự thảo Báo cáo Chính trị Đại hội XIV không làm bất ngờ, vì: Toàn Đảng, toàn dân đã có đủ thời gian tổng kết, đánh giá toàn diện. Và, kinh nghiệm từ sắp xếp đơn vị hành chính giai đoạn 2019–2021 trước đây, cũng như trong 2 năm 2024 – 2025 gần đây cho thấy hiệu quả tích cực, thu được nhiều bài học bổ ích cả về lý luận lẫn thực tiễn…, tạo niềm tin cho nhân dân và cán bộ….
Tuy nhiên, việc sắp xếp thôn, tổ dân phố, cần hiểu rõ mục tiêu tối thượng là một phần của chính sách cải cách hành chính, đổi mới tổ chức bộ máy nhà nước, không chỉ đơn thuần là “gộp, hay chia địa bàn” một cách lý tính. Do đó, tác giả kiến nghị một số điểm cần lưu ý khi thực hiện sắp xếp thôn, tổ dân phố. Cụ thể:
Rà soát, đánh giá kỹ thực trạng
Theo đó, cần đánh giá quy mô dân số, điều kiện thực tế (vị trí địa lý, kết nối giao thông, khoảng cách, khả năng liên kết cộng đồng …) trước khi quyết định gộp, sáp nhập hoặc chia lại. Điều này nhằm tránh gộp nhầm những khu vực có điều kiện đặc thù (địa hình, dân cư, tôn giáo, dân tộc, truyền thống…) dễ gây xáo trộn xã hội. Đảm bảo rằng sau sắp xếp, các thôn/tổ dân phố mới vẫn đảm bảo năng lực quản lý, vận hành cả về mặt hành chính lẫn sự vận hành của cộng đồng dân cư.
Quy trình đặt tên / đổi tên / chuyển đổi chức năng cần rõ ràng, dân chủ
Khi sáp nhập hoặc chuyển đổi (ví dụ từ “thôn” thành “tổ dân phố” hoặc ngược lại), cần bảo đảm đúng quy trình pháp luật. Nếu có trùng tên khi gộp thì cần tổ chức lấy ý kiến nhân dân để đổi tên, tránh gây nhầm lẫn,và đảm bảo quyền tham gia, biểu quyết của người dân.
Phân công, bố trí cán bộ, người hoạt động không chuyên trách phù hợp
Theo tiêu chí: Sự sắp xếp thôn, tổ dân phố đi kèm với việc rà soát, điều chỉnh đội ngũ cán bộ, người hoạt động không chuyên trách, về cả vị trí, nhiệm vụ và quy mô biên chế để đảm bảo hiệu quả, tránh lãng phí nguồn lực. Bên cạnh đó là bảo đảm tính ổn định và liên tục trong quản lý, dân sinh và dịch vụ công.
Tôn trọng đặc thù văn hóa, dân tộc, lịch sử, tập quán địa phương
Với những vùng có dân tộc thiểu số, tôn giáo, có bản sắc văn hóa — việc sắp xếp lại thôn, tổ dân phố cần xem xét hết sức cẩn trọng để không làm mất đi bản sắc, không gây xáo trộn đời sống cộng đồng. Tránh “máy móc” chỉ gộp theo tiêu chí diện tích / hay quy mô dân số mà bỏ qua yếu tố cộng đồng xã hội — vì có thể dẫn tới phản ứng tiêu cực, mất đoàn kết.
Cơ chế tiến hành cần minh bạch, dân chủ
Phải đảm bảo quá trình sắp xếp từ lập phương án, lấy ý kiến dân cư, quyết định đến thực hiện tuân thủ nghiêm quy định, minh bạch, công khai. Tuân thủ hướng dẫn, lộ trình thực hiện rõ ràng, tránh gây xáo trộn đột ngột, khiến dân bỡ ngỡ, phàn nàn.
Ngoài ra, cũng cần lưu ý tới một số khó khăn, rủi ro dự kiến khi tiến hành như:
Một là, việc gộp, sáp nhập nếu thực hiện cẩu thả dễ dẫn tới mất liên kết cộng đồng, giảm hiệu quả quản lý — đặc biệt ở các thôn/tổ có điều kiện địa lý phức tạp hoặc dân cư ít, phân tán;
Hai là, nếu đổi tên / đổi tổ chức nhưng không lấy được sự đồng thuận, dễ gây bức xúc, phản ứng trong dân — ảnh hưởng đến ổn định xã hội, tinh thần dân cư;
Ba là, dân số, điều kiện sống, dịch vụ công, hạ tầng – nếu không được cân nhắc kỹ có thể tạo ra tình trạng “bỏ sót”, dịch vụ kém hiệu quả, người dân chịu thiệt;
Bốn là, việc bố trí, sắp xếp cán bộ — nếu không công tâm, minh bạch — có thể dẫn tới xáo trộn, mất việc, bất ổn trong đội ngũ cán bộ xã / thôn / tổ dân phố…
Thông điệp mà Trung ương Đảng và Chính phủ luôn nhắc nhở là: Việc sắp xếp thôn, tổ dân phố dù là bước nhỏ trong cải cách hành chính nhưng cần phải thực hiện thật cẩn trọng, bài bản, tuân thủ pháp luật, minh bạch và dân chủ. Không được áp dụng một cách hình thức, “máy móc”, hay nóng vội để rồi gây hậu quả xáo trộn, mâu thuẫn cộng đồng, và mất tính ổn định và bản sắc dân cư. Thông qua những hướng dẫn và nhắc nhở này, Nhà nước muốn đảm bảo rằng “tinh gọn bộ máy nhưng vẫn bảo đảm sự ổn định và phát triển cả về tổ chức chính quyền lẫn đời sống cư dân.
ThS-LS. PHAN VĂN VĨNH
Đoàn Luật sư tỉnh Tây Ninh.
