Đặt vấn đề
Trong xã hội hiện đại, nghề luật sư ngày càng có vai trò quan trọng và nhận được rất nhiều sự quan tâm của xã hội. Luật sư không chỉ đơn thuần là người bảo vệ pháp luật mà còn là những người bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của cá nhân, tổ chức. Họ tham gia vào hầu hết các lĩnh vực của đời sống xã hội, từ tư vấn pháp lý, giải quyết tranh chấp đến xây dựng pháp luật. Trong lĩnh vực tư pháp, luật sư tham gia với tư cách là người bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp cho khách hàng trước pháp luật, có thể là người hòa giải tranh chấp giữa các bên hay bảo đảm cho quá trình tố tụng được diễn ra một cách công khai, minh bạch và đúng với pháp luật. Trong lĩnh vực kinh doanh, luật sư là người cung cấp dịch vụ tư vấn pháp lý cho doanh nghiệp về các vấn đề liên quan đến hoạt động kinh doanh, giúp doanh nghiệp tuân thủ đúng pháp luật. Vai trò của luật sư không chỉ dừng lại ở việc bảo vệ quyền lợi của cá nhân mà họ còn góp phần trong công cuộc xây dựng một nhà nước pháp quyền, một xã hội công bằng, dân chủ, văn minh thông qua việc tham gia đóng góp ý kiến vào quá trình xây dựng và hoàn thiện hệ thống pháp luật cũng như có nhiệm vụ bảo vệ Hiến pháp và pháp luật.
Luật Luật sư năm 2006 sửa đổi, bổ sung năm 2012 (Luật Luật sư) là cơ sở pháp lý quan trọng để bảo đảm hoạt động hành nghề luật sư được diễn ra một cách minh bạch, chuyên nghiệp và hiệu quả, với những quy định: (i) Tiêu chuẩn chung về điều kiện hành nghề, quyền hạn, nghĩa vụ của luật sư, bảo đảm tính thống nhất trong hoạt động của luật sư trêntoàn quốc; (ii) cung cấp một khuôn khổ pháp lý rõ ràng cho hoạt động của luật sư, giúp họ hiểu rõ quyền hạn và trách nhiệm của mình, đồng thời tạo điều kiện thuận lợi để khách hàng lựa chọn và làm việc với luật sư; (iii) quy định các hành vi bị cấm và các chế tài xử lý đối với những hành vi vi phạm, giúp bảo vệ quyền lợi của khách hàng và uy tín của nghề luật sư; (iv) xây dựng hình ảnh chuyên nghiệp và đáng tin cậy cho nghề luật sư, tạo sự tin tưởng của xã hội đối với luật sư; (v) góp phần xây dựng Nhà nước pháp quyền, bảo vệ công lý và bảo đảm rằng mọi người luôn được đối xử công bằng trước pháp luật. Tuy nhiên, trên thực tế việc thực thi và áp dụng Luật Luật sư vẫn còn nhiều bất cập và mang tính khả thi chưa cao, gây khó khăn trong quá trình hoạt động nghề. Chính vì vậy, việc phân tích, đánh giá chỉ ra những điểm còn hạn chế, bất cập trong quy định về hành nghề luật sư và từ đó đưa ra các kiến nghị góp phần hoàn thiện để bảo đảm quá trình hành nghề luật sư được diễn ra hiệu quả hơn là điều rất quan trọng, cấp thiết trong bối cảnh hiện nay.
Ảnh minh họa.
Thực trạng quy định về hành nghề luật sư
Cùng với Luật Luật sư, nhiều văn bản quy phạm pháp luật đã được ban hành nhằm tạo điều kiện thuận lợi cho việc hành nghề luật sư ở nước ta, như: Nghị định số 4529/VBHN-BTP ngày 26/11/2018 quy định chi tiết một số điều và biện pháp thi hành Luật Luật sư; Bộ Quy tắc Đạo đức và Ứng xử nghề nghiệp luật sư Việt Nam (ban hành kèm theo Quyết định số 201/QĐ- HĐLSTQ ngày 13/12/2019 của Hội đồng Luật sư toàn quốc)… Những văn bản này đã góp phần tạo dựng một khung pháp lý tương đối đầy đủ, rõ ràng cho việc hành nghề luật sư, giúp luật sư hiểu rõ quyền hạn và trách nhiệm của mình, đồng thời tạo điều kiện thuận lợi để khách hàng lựa chọn và làm việc với luật sư. Tuy nhiên, việc thực thi pháp luật trên thực tế đã cho thấy sự thiếu hụt, hạn chế trong các quy định của pháp luật, một số quy định chưa có tính khả thi cao và việc áp dụng đã gây ra nhiều khó khăn đối với việc hành nghề của đội ngũ luật sư. Điều này được thể hiện qua các khía cạnh sau:
Một là, các quy định hiện hành còn thiếu các cơ chế bảo đảm việc thực hiện quyền của luật sư trong hoạt động nghề nghiệp, nhiều quy định của pháp luật còn vướng mắc làm ảnh hưởng đến hoạt động nghề nghiệp của luật sư cũng như quy định pháp luật chưa có chế tài xử lý đối với hành vi cản trở hoạt động hành nghề của Luật sư (1).
Hai là, một số quy định về hình thức, phạm vi hoạt động hành nghề luật sư chưa rõ ràng, phù hợp với thực tế; còn thiếu các quy định nhằm tạo điều kiện phát triển tổ chức hành nghề luật sư có quy mô lớn; quy định về tiêu chuẩn, điều kiện luật sư nước ngoài được hành nghề tại Việt Nam, việc cấp, gia hạn giấy phép hành nghề tại Việt Nam, trình tự, thủ tục tạm ngừng hoạt động, thay đổi nội dung giấy phép thành lập, giấy đăng ký hoạt động của tổ chức hành nghề luật sư Việt Nam, tổ chức hành nghề luật sư nước ngoài tại Việt Nam chưa bảo đảm cụ thể, chặt chẽ và đầy đủ; chưa có quy định để nội địa hóa các hãng luật nước ngoài hành nghề tại Việt Nam (2).
Ba là, về tiêu chuẩn Luật sư và điều kiện hành nghề luật sư, bên cạnh các quy định chung về việc yêu cầu người có bằng cử nhân luật nếu muốn trở thành luật sư phải tham gia đào tạo nghề luật sư 12 tháng và tập sự hành nghề luật sư 12 tháng, có một vài trường hợp được quy định miễn, giảm thời hạn tập sự hành nghề luật sư theo Điều 13 và Điều 16 của Luật Luật sư dành cho các chức danh như Thẩm phán, kiểm sát viên, điều tra viên, giáo sư, phó giáo sư, tiến sĩ luật, thẩm tra viên, chuyên viên, giảng viên trong lĩnh vực pháp luật... Những đối tượng này tuy đều là những người có kiến thức, kinh nghiệm chuyên môn về pháp luật nhưng việc miễn, giảm nhìn chung vẫn chưa thật sự phù hợp khi đối chiếu với yêu cầu về đào tạo luật sư và tập sự hành nghề luật sư. Yêu cầu này đòi hỏi người được đào tạo ngoài phải trang bị những kiến thức pháp luật thì còn phải được đào tạo, tập sự về các kỹ năng hành nghề luật sư cũng như đạo đức, ứng xử nghề nghiệp (3).
Bốn là, việc bảo vệ quyền hành nghề luật sư và bảo vệ Luật sư, mặc dù trên thực tế pháp luật đã quy định rõ về quyền tham gia tố tụng của Luật sư, nhưng trong quá trình hành nghề thì tiếng nói, vai trò của Luật sư vẫn chưa thực sự có giá trị. Nhiều Luật sư trong quá trình hành nghề đã đành phải chấp nhận những rủi ro ngoài mong muốn, họ thậm chí còn có thể bị đe dọa đến tính mạng, sức khỏe của bản thân cũng như của người thân mình. Như trường hợp Luật sư Nguyễn Hồng Hà (Đoàn Luật sư tỉnh Khánh Hòa) bị đánh trong lúc đang chờ xử án tại Tòa án nhân dân tỉnh Khánh Hòa (4), Luật sư L.N.Đ. (Đoàn Luật sư TP. Đà Nẵng) bị một nhóm người chặn đường tấn công khi đang tham gia bảo vệ pháp lý trong vụ án lừa đảo(5)... Những biểu hiện về sự coi thường pháp luật, xâm hại đến quyền hành nghề của Luật sư cả trong và ngoài phiên tòa đang diễn ra ngày càng phổ biến. Thế nhưng về mặt quy định pháp luật, khung pháp lý điều chỉnh vẫn chưa thực sự hữu hiệu nhằm bảo đảm luật sư được hành nghề với đầy đủ quyền của mình, đồng thời được bảo vệ khỏi sự xâm hại về sức khỏe và tính mạng.
Một số đề xuất kiến nghị hoàn thiện quy định về hành nghề luật sư
Từ những hạn chế, bất cập trong quy định về hành nghề luật sư, việc đưa ra những đề xuất khắc phục là điều cần thiết. Để tạo được khung pháp lý hoàn chỉnh điều chỉnh hiệu quả về vấn đề hành nghề luật sư, Bộ Tư pháp đã có dự kiến đề cương chi tiết Luật Luật sư (thay thế). Qua đó, tác giả đề xuất một số nội dung sau:
Một là, đối với quy định về đào tạo Luật sư, tại Điều 12 đề cương dự kiến kế thừa Điều 12 Luật Luật sư hiện hành, đồng thời bổ sung quy định cơ sở đào tạo nghề luật sư là cơ sở đào tạo trực thuộc Bộ Tư pháp. Tuy nhiên, đối với nội dung này, ngoài việc bổ sung quy định cơ sở đào tạo nghề trực thuộc Bộ Tư pháp, nên bổ sung thêm cơ sở đào tạo nghề luật sư thuộc Liên đoàn Luật sư Việt Nam. Việc này, ngoài bảo đảm được sự đa dạng của các tổ chức đào tạo nghề luật sư thì còn giúp Liên đoàn Luật sư Việt Nam có sự chủ động hơn trong hoạt động đào tạo nghề, đào tạo nguồn lực để phát triển hành nghề luật sư phù hợp với tổ chức.
Hai là, Điều 16 quy định về đối tượng được miễn giảm thời gian tập sự hành nghề luật sư, theo tác giả nên thực hiện theo hướng, tất cả các đối tượng muốn trở thành luật sư đều phải tập sự hành nghề luật sư, không được miễn mà chỉ được giảm thời gian tập sự tương ứng với các chức danh được giảm và thời gian giữ chức danh để được giảm tương tự như đối với quy định về giảm thời gian đào tạo nghề luật sư tại Điều 13 của dự thảo. Điều này phù hợp với định hướng của Đảng tại Nghị quyết số 27-NQ/TW Hội nghị lần thứ sáu Ban chấp hành Trung ương Đảng khóa XIII là hoàn thiện thể chế về luật sư và hành nghề luật sư, bảo đảm để luật sư thực hiện tốt quyền, nghĩa vụ, trách nhiệm theo quy định của pháp luật. Nâng cao hiệu lực, hiệu quả quản lý nhà nước và trách nhiệm tự quản của tổ chức xã hội - nghề nghiệp đối với luật sư, tăng cường kỷ luật, kỷ cương trong hoạt động hành nghề luật sư. Tăng cường công tác đào tạo, bồi dưỡng, xây dựng và phát triển đội ngũ Luật sư có bản lĩnh chính trị vững vàng, đạo đức nghề nghiệp trong sáng, am hiểu pháp luật, giỏi về kỹ năng hành nghề và ngoại ngữ, đáp ứng yêu cầu cải cách tư pháp và hội nhập quốc tế.
Ba là, cần bổ sung các chính sách nhằm hỗ trợ những Luật sư ở các vùng xa xôi hẻo lánh. Tuy số lượng các vụ án ít hơn nhiều so với các thành phố lớn nhưng những người gặp khó khăn, những hoàn cảnh yếu thế cần có sự trợ giúp pháp lý ở các vùng cao, vùng xa xôi hẻo lánh không hề thấp. Chính vì vậy, cần có quy định về tiêu chuẩn, chế độ đặc thù đối với Luật sư hành nghề tại các vùng cao, vùng xa xôi hẻo lánh, đặc biệt khó khăn để các luật sư nơi đây yên tâm bám trụ, hành nghề. Mặt khác, cũng rất cần có chính sách trợ giúp pháp lý nhiều hơn nữa đối với đồng bào vùng cao, vùng xa xôi hẻo lánh, đặc biệt khó khăn như quy định về chính sách hỗ trợ, khuyến khích cho các luật sư từ địa phương khác tự nguyện đến các vùng cao, vùng xa xôi hẻo lánh để trợ giúp pháp lý cho bà con. Đồng thời, cũng nên có quy định về việc phối hợp hỗ trợ giữa Đoàn Luật sư các tỉnh, tổ chức hành nghề luật sư khi cần thiết cho những đối tượng cần bảo vệ thuộc những vùng khó khăn, xa xôi hẻo lánh, những địa bàn không có hoặc còn thiếu Luật sư.
Bốn là, về việc Luật sư làm việc cho cơ quan nhà nước, cần làm rõ những nội dung cần có trong hợp đồng ký kết giữa cơ quan nhà nước với Luật sư bởi đây là một nghề tự do, mang tính chủ động nên nếu yêu cầu luật sư không được cung cấp dịch vụ pháp lý cho đối tượng khác thì sẽ khó thu hút được sự quan tâm của các luật sư có trình độ tham gia vào loại hình làm việc này.
Năm là, cần ban hành các quy định điều chỉnh và giám sát với mục đích cải tiến nội dung, phương pháp để nâng cao chất lượng đào tạo nghề luật sư, nâng cao chất lượng đào tạo tập sự hành nghề luật sư thông qua việc các Đoàn Luật sư có nhiệm vụ thực hiện nghiêm túc cơ chế giám sát người tập sự hành nghề luật sư, luật sư hướng dẫn, tổ chức hành nghề luật sư trong việc tuân theo quy chế tập sự hành nghề luật sư; tạo điều kiện thuận lợi để người tập sự được nghiên cứu, tiếp cận những kiến thức pháp luật mới, đồng thời tạo cơ hội cho người tập sự được trực tiếp tham gia hoạt động nghề nghiệp, nâng cao kỹ năng hành nghề luật sư.
Sáu là, cần hoàn thiện các quy định về chế độ trách nhiệm nghề nghiệp luật sư bởi nghề luật sư là nghề đòi hỏi tinh thần trách nhiệm cao, nếu gây thiệt hại sẽ phải bồi thường nên việc luật sư tham gia bảo hiểm trách nhiệm là vô cùng cần thiết (6).
Bảy là, để hoạt động hành nghề của luật sư không bị cản trở và thuận lợi hơn thì cần có những giải pháp hoàn thiện pháp luật cũng như nâng cao hiệu quả trên thực tế. Cụ thể là hoàn thiện những cơ chế, chính sách nhằm bảo đảm việc thực hiện quyền của luật sư trong quá trình hành nghề, đồng thời quy định trách nhiệm pháp lý đối với các cơ quan, tổ chức thực hiện không đúng hay có hành vi gây cản cản trở; bổ sung các chế tài phù hợp nhằm bảo đảm tính răn đe của pháp luật (7).
Kết luận
Luật Luật sư kể từ khi có hiệu lực, đã tạo ra những chuyển biến tích cực trong hoạt động hành nghề luật sư. Tuy nhiên, trong quá trình thực thi, nhiều khó khăn bất cập vẫn còn tồn tại, đòi hỏi cần có những điều chỉnh phù hợp. Vì vậy việc sửa đổi, bổ sung toàn diện Luật Luật sư, trong đó có quy định về hành nghề luật sư là điều cần thiết nhằm khắc phục những hạn chế, bất cập, tạo điều kiện để tiếp tục phát triển hoạt động luật sư theo hướng chuyên nghiệp, hiệu quả, kỷ cương, kỷ luật, phù hợp với chỉ đạo của Đảng, tình hình phát triển kinh tế - xã hội, thông lệ quốc tế. Từ đó, góp phần nâng cao chất lượng dịch vụ pháp lý cũng như tạo ra một môi trường pháp lý minh bạch, công bằng, tạo điều kiện cho luật sư phát huy hết năng lực, bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của khách hàng.
(1) Đặng Văn Cường, Luật sư bị cản trở khi hành nghề: Nguyên nhân và giải pháp khắc phục, https://lsvn.vn/luat-su-bi-can-tro-khi- hanh-nghe-nguyen-nhan-va-giai-phap-khac-phuc1665501576.html, ngày 26/7/2024.
(2) PV, Xây dựng Luật nhằm thay thế toàn diện Luật Luật sư là rất cần thiết, https://baovephapluat.vn/cai-cach-tu-phap/ dien-dan/xay-dung-luat-nham-thay-the-toan-dien-luat-luat-su-la-rat-can-thiet-156084.html#:~:text=Vi%E1%BB%87c%20 thay%20th%E1%BA%BF%20to%C3%A0n%20di%E1%BB%87n,t%E1%BA%BF%20l%C3%A0%20r%E1%BA%A5t%20 c%E1%BA%A7n%20thi%E1%BA%BFt., ngày 27/7/2024.
(3) Nguyễn Hải Nam, Thực trạng và yêu cầu nâng cao chất lượng luật sư, https://lsvn.vn/thuc-trang-ve-yeu-cau-nang-cao-chat- luong-luat-su-1703669721.html, ngày 27/7/2024.
(4) Đoàn Vĩnh, Kiến nghị xử lý nghiêm đối tượng hành hung LS Nguyễn Hồng Hà tại tòa, https://lsvn.vn/kien-nghi-xu-ly-nghiem- doi-tuong-hanh-hung-ls-nguyen-hong-ha-tai-toa.html, ngày 27/7/2024.
(5) Linh Đan, Đà Nẵng: Một luật sư bị 4 đối tượng lạ mặt hành hung, nhập viện, https://baodautu.vn/da-nang-mot-luat-su-bi-4- doi-tuong-la-mat-hanh-hung-nhap-vien-d212680.html, ngày 27/7/2024.
(6) Trần Trung, Nghề luật sư - Thực tiễn hành nghề tại Việt Nam, https://bachkhoaluat.vn/v5-cam-nang/2024/nghe-luat-su--thuc- tien-hanh-nghe-tai-viet-nam, ngày 28/7/2024.
(7) Đặng Văn Cường, Luật sư bị cản trở hành nghề: Nguyên nhân và giải pháp khắc phục, nguồn đã dẫn.
