Đặt vấn đề
Tội phạm học ở nước ta đang ở trạng thái phát triển như thế nào? Kỷ nguyên phát triển mới của đất nước đặt ra những yêu cầu như thế nào đối với tội phạm học nước nhà? Trong kỷ nguyên mới, tội phạm học Việt Nam cần phải được tiến hành nghiên cứu theo các xu hướng như thế nào? Đây là những câu hỏi lớn được đặt ra một cách nghiêm túc, cấp thiết đối với các nhà tội phạm học và hình sự học nước ta. Với cách tiếp cận tổng quát nhất, bài viết bước đầu đưa ra quan điểm tổng thể về các xu hướng phát triển của tội phạm học ở nước ta trong kỷ nguyên phát triển mới của đất nước.
Ảnh minh họa.
Khái quát về tội phạm học
Tội phạm học là khoa học đa ngành, liên ngành, tích hợp, là khoa học ứng dụng, pháp lý - xã hội, bao gồm phương diện hàn lâm, phương diện thực tiễn, phương diện đào tạo.
(1) Tội phạm học mang tính chất đa ngành, liên ngành, tích hợp, một mặt, gắn liền chặt chẽ với luật học, mặt khác, với các khoa học xã hội và nhân văn khác
Với luật học, tội phạm học gắn liền chặt chẽ với các khoa học tư pháp hình sự. Đó là khoa học luật hình sự, khoa học luật tố tụng hình sự, khoa học luật thi hành án hình sự, khoa học điều tra hình sự, tâm lý học tư pháp hình sự, tâm thần học tư pháp, thống kê hình sự và các ngành khoa học khác. Đặc biệt, tội phạm học gắn liền chặt chẽ, đan xen, thâm nhập với chính sách hình sự (bao gồm chính sách pháp luật hình sự, chính sách pháp luật tố tụng hình sự, chính sách pháp luật thi hành án hình sự), xã hội học luật hình sự, xã hội học luật tố tụng hình sự, xã hội học luật thi hành án hình sự, xã hội học các cơ quan tư pháp hình sự. Trong mối quan hệ này, tri thức tội phạm học xuyên suốt, gắn liền với trì thức các khoa học nói trên, tạo thành tri thức tích hợp làm cơ sở cho việc nhận thức và tiếp tục phát triển các lĩnh vực tri thức đó, làm cơ sở lý luận cho việc xây dựng và áp dụng pháp luật tư pháp hình sự.Với các khoa học xã hội và nhân văn khác, tội phạm học gắn liền với các khoa học như triết học, xã hội học, kinh tế học, tâm lý học (bao gồm lý thuyết tâm lý học về tội phạm học, tâm lý học và tình hình tội phạm, tâm lý học và nguyên nhân và điều kiện của tình hình tội phạm, tâm lý học và nhân thân người phạm tội, tâm lý học và dự báo tình hình tội phạm, tâm lý học và phòng ngừa tình hình tội phạm), khoa học về phát triển xã hội và quản lý phát triển xã hội, vi phạm học hay lệch chuẩn xã hội, khoa học thống kê, các khoa học xã hội nhân văn khác.
Tính chất tri thức tích hợp của tôi phạm học thể hiện chính ở các tri thức thành tố nói trên. Tri thức tích hợp đó là cơ sở để chúng ta có được nhận thức đầy đủ, toàn diện, hệ thống về tôi pham học.
(ii) Tội phạm học là khoa học lý luận - ứng dụng. Điều này thể hiện ở chỗ những tri thức tội phạm học được sử dụng thường xuyên trong thực tiễn tổ chức phòng ngừa và đấu tranh chống tội phạm thông qua việc xây dựng và tổ chức thực hiện các chiến lược, chương trình, kế hoạch, đề án, dự án phòng, chống tội phạm cụ thể, trong hợp tác quốc tế về phòng, chống tội phạm. Cụ thể hơn, hiểu biết tội phạm học còn được sử dụng hàng ngày trong điều tra, truy tố, xét xử và thi hành án hình sự. Tiếp đến, những tri thức tội phạm học được sử dụng để xây dựng và thực hiện chính sách hình sự. Chẳng hạn như để tội phạm hóa và phi tội phạm hóa, hình sự hóa và phi hình sự hóa, quyết định hình phạt, miễn, giảm hình phạt, tổ chức giáo dục và cải tạo phạm nhân. Nói một cách khái quát, tội phạm học là khoa học lý luận - ứng dụng được sử dụng để tiến hành phòng ngừa và đấu tranh chống tội phạm trong thực tiễn nhằm nâng cao hiệu quả phòng, chống tình hình tội phạm, bảo đảm an ninh, an toàn cá nhân, an ninh, an toàn xã hội.
(iii) Tội phạm học là khoa học pháp lý - xã hội. Phương diện pháp lý của tội phạm học thể hiện ở chỗ tội phạm học gắn liền với pháp luật, trước hết với pháp luật tư pháp hình sự: luật hình sự, luật tố tụng hình sự, luật điều tra hình sự, luật thi hành án hình sự và các ngành khoa học như tâm lý học tư pháp hình sự, vi phạm pháp luật hành chính và các lĩnh vực tri thức pháp lý khác.
Tội phạm học gắn liền với tội phạm ở các cấp độ nhận thức khác nhau (lý luận, thực tiễn). Phương diện xã hội của tội phạm học nằm ở chính trong việc luận giải khách thể, đối tượng nghiên cứu của tội phạm học. Đó là: tình hình tôi phạm như một hiện tượng xã hội; nguyên nhân và điều kiện của tội phạm/tình hình tội phạm như các hiện tượng, quá trình xã hội; nhân thân người phạm tội như một cá nhân trong xã hội; dự báo tội phạm/tình hình tội phạm là vấn đề xã hội; phòng ngừa tội phạm/tình hình tội phạm bao quát những vấn đề xã hội rộng lớn và những vấn đề khác.
Phương diện hàn lâm của tội phạm học nói một cách khái quát là phương diện nghiên cứu tội phạm học; phương diện thực tiễn của tội phạm học là phương diện tội phạm học trong thực tiễn tổ chức phòng ngừa và đấu tranh chống tội phạm; phương diện đào tạo là phương diện tội phạm học được tổ chức đào tạo trong các cơ sở giáo dục và đào tạo.
Dưới sự tác động của toàn cầu hóa, khu vực hóa, cuộc cách mạng công nghiệp lần thứ 4, quá trình chuyển đổi số toàn cầu, quá trình hội nhập sâu rộng của nước ta vào đời sống quốc tế, khu vực, những biến đổi sâu rộng mang tính cách mạng đang diễn ra ở nước ta trong kỷ nguyên phát triển mới của đất nước, theo quy luật phát triển chung, tội phạm học sẽ có những thay đổi theo các xu hướng nhất định. Việc nhận diện được các xu hướng đó của tội phạm học có ý nghĩa nhận thức, thực tiễn và đào tạo rất quan trọng.
Những nhận thức khái quát nói trên về tội phạm học là cơ sở để xây dựng tư duy, cách tiếp cận mới trong xây dựng nên “bức tranh" nghiên cứu khách thể, đối tượng của tội phạm học, đồng thời xây dựng nên nền tảng phương pháp luận và phương pháp nghiên cứu của tội phạm học.
Các xu hướng phát triển của tội phạm học trong kỷ nguyên phát triển mới của đất nước
Các xu hướng phát triển của tội phạm học được hiểu là các định hướng đã được hình thành hoặc đang được hình thành của tội phạm học, thể hiện sự tiến triển (vận động và phát triển) của tội phạm học nói chung hoặc của các bộ phân cấu thành cụ thể của tôi nhom bọc nói riêng (dưới dạng các bộ phân cấu thành khách thể, đối tượng nghiên cứu của tội phạm học).
Các xu hướng phát triển của tội phạm học có các đặc trưng nhất định với tư cách là các chỉ số để nhận diện các xu hướng phát triển của tội phạm học. Đó là các đặc điểm như: các xu hướng phát triển của tội phạm học là các xu hướng đã được hình thành hoặc đang được hình thành trong mỗi quốc gia, khu vực và toàn cầu; các xu hướng phát triển của tội phạm học gắn liền với các xu hướng phát triển của pháp luật hình sự thực chứng; các xu hướng phát triển của tội phạm học phản ánh tính lịch sử, tính kế thừa, tính hiện tại, tính triển vọng, quan điểm phát triển tội phạm học trong một xã hội nhất định; các xu hướng phát triển của tội phạm học có các giới hạn về thời gian và không gian nhất định; các xu hướng phát triển của tội phạm học là bộ phận không thể thiếu của phát triển tội phạm học; các xu hướng phát triển của tội phạm học là quá trình chuyển hóa khả năng của tội phạm học thành hiện thực tội phạm học.
Dựa trên nhận thức như vậy về các xu hướng phát triển của tội phạm học về mặt lý luận, qua nghiên cứu, chúng tôi cho rằng tội phạm học cần phải được phát triển theo các xu hướng sau đây.
Xu hướng mở rộng khách thế, đối tượng nghiên cứu của tội phạm học
Dưới dạng khái quát nhất, khách thể nghiên cứu của tội phạm học là các hiện tượng, quá trình tội phạm và các hiện tượng, quá trình liên quan đến tội phạm. Đó là hiện thực tình hình tội phạm, các hiện tượng, quá trình trung chuyển tình hình tội phạm, các yếu tố xã hội liên quan trực tiếp đến tình hình tội phạm. Đối tượng nghiên cứu của tội phạm học là các quy luật hình thành và phát triển của tình hình tội phạm, các nguyên nhân và điều kiện của tình hình tội phạm, nhân thân người phạm tội, dự báo tình hình tội phạm, phòng ngừa tội phạm/tình hình tội phạm, hợp tác quốc tế trong phòng, chống tội phạm, lịch sử hình thành và phát triển của tội phạm học, các trường phái, lý luận tội phạm học khác nhau và những vấn đề khác.
Trong các yếu tố cấu thành khách thể, đối tượng nghiên cứu nói trên của tội phạm học, yếu tố "tình hình tội phạm” là yếu tố “lõi”, "trung tâm" chi phối các yếu tố còn lại thuộc khách thể, đối tượng nghiên cứu của tội phạm học. Yếu tố "tình hình tội phạm" gắn liền với yếu tố “tội phạm". Đến lượt mình, yếu tố “tội phạm" lại gắn liền với các yếu tố “tội phạm hóa” và “phi tội phạm hóa". Các yếu tố “tội phạm hóa" và "phi tội phạm hóa" diễn ra theo các xu hướng như thế nào thì yếu tố “tội phạm", theo lôgic, sẽ diễn ra theo các xu hướng như thế ấy. Do đó, ở một nghĩa nhất định, có thể nói, tội phạm “đi ra" từ tội phạm hóa và phi tội phạm hóa.
Nghiên cứu và như thực tiễn lập pháp cho thấy, xét theo số lượng các quy định về tội phạm (cả ở Phần chung và Phần các tội phạm) của Bộ luật Hình sự năm 2015, sửa đổi, bổ sung năm 2017 thì số lượng các tội phạm theo Bộ luật Hình sự hiện hành lớn hơn số lượng các tội phạm được quy định trong Bộ luật Hình sự năm 1999, được sửa đổi, bổ sung các lần sau đó. Tiếp đến, không có các tội phạm thực định, tức là các tội phạm được quy định trong pháp luật hình sự, thì không thể có cơ sở pháp lý hình sự để xác định tình hình tội phạm diễn ra trên thực tế. Ở phương diện này, tình hình tội phạm “đi ra" từ tội phạm.
Nghiên cứu cho thấy tình hình tội phạm ở nước ta thời gian qua, xét theo số liệu tuyệt đối, ngày càng gia tăng. Cụ thể, tình hình tội phạm xâm phạm tính mạng, sức khỏe, nhân phẩm, danh dự của con người diễn biến ngày càng phức tạp về số lượng, phương thức, thủ đoạn cũng như tính chất dã man, tàn bạo của hành vi phạm tội. Các băng nhóm, tổ chức tội phạm xâm phạm sở hữu ngày càng hoạt động ráo riết và gây ra thiệt hại rất đáng kể đối với tài sản các cơ quan, tổ chức cá nhân trong xã hội, cụ thể: xuất hiện các nhóm đối tượng trộm cắp tài sản tại các cơ sở thờ tự, các địa bàn dân cư; các băng nhóm cướp tài sản trên các tuyến cao tốc, tình trạng bắt cóc để chiếm đoạt tài sản diễn ra ở nhiều địa phương, lừa đảo trên không gian mạng đáng báo động, tình trạng cưỡng đoạt tài sản đa số được thực hiện bởi các nhóm cho vay nặng lãi diễn ra ở hầu hết các địa phương trong cả nước, tình hình lạm dụng tín nhiệm chiếm đoạt tài sản diễn biến phức tạp. Các tội phạm về ma túy cũng diễn biến khá phức tạp, khối lượng ma túy thu được trong các vụ án gần đây là đặc biệt lớn, phương thức, thủ đoạn phạm tội ngày càng tinh vi; chia việc sản xuất, mua bán, vận chuyển, tàng trữ ra nhiều công đoạn để tránh phát hiện; các đối tượng phạm tội có xu hướng sử dụng công nghệ cao, lợi dụng không gian mạng để hoạt động phạm tội, lợi dụng mạng xã hội để hình thành "chợ ma túy ảo".
Tình hình các tội phạm trong lĩnh vực sản xuất, kinh doanh, thương mại cũng không ngoại lệ, nhất là hoạt động sản xuất, buôn bán hàng giả, hàng kém chất lượng, hàng cấm diễn ra phổ biến... Tình hình các tội phạm trong lĩnh vực thuế, tài chính, ngân hàng, bảo hiểm, nhất là các hành vi mua, bán hóa đơn trị giá gia tăng, hành vi trốn thuế có chiều hướng gia tăng, gây thiệt hại lớn về kinh tế, hành vi thao túng thị trường chứng khoán đã bắt đầu có các dấu hiệu nguy hiểm.....
Nhìn một cách tổng quát, tình hình tội phạm ở nước ta thời gian qua diễn biến phức tạp trên các chỉ số, chỉ báo khác nhau, theo xu hướng mở rộng khách thể, đối tượng.
Đi cùng với tình hình tội phạm, các nguyên nhân và điều kiện, các đặc điểm nhân thân người phạm tội. nạn nhân của tôi phạm ngày càng phức tạp, đa dạng, gắn liền với các mâu thuẫn, các biến đổi diễn ra trong xã hội. Đó cũng là yếu tố thuốc khác thể nghiên cứu của tôi pham học.
Tất cả những điều nói trên và các điều khác chưa được nói đến minh chứng cho xu hướng mở rộng khách thể, đối tượng nghiên cứu của tội phạm học hiện nay và trong thời gian tới.
Xu hướng phân hóa trong tội phạm học
Đây là xu hướng diễn ra trong tội phạm học ở phạm vi toàn cầu, khu vực và ở các quốc gia khác nhau, nhất là ở các quốc gia có tội phạm học phát triển. Điều này thể hiện ở chỗ, ngoài các loại tội phạm mang tính truyền thống nói chung, gắn liền với các nhóm tội phạm được nhận thức theo các chương ở phần các tội phạm của bộ luật hình sự của các quốc gia khác nhau, còn có các cách phân hóa khác trong tội phạm học. Chẳng hạn, đó là: tình hình tội phạm chính trị, tình hình tội phạm có dùng vũ lực, tình hình tội phạm vụ lợi, tình hình tội phạm có tổ chức, tình hình tội phạm tham những, của giới thượng lưu, tình hình tội phạm của những người nhập cư, tình hình tội phạm mua bán người, các bộ phận cơ thể, tình hình tội phạm trong các xung đột quốc tế, tình hình tội phạm trong lực lượng vũ trang, tình hình tội phạm ẩn.... Các nghiên cứu về các loại tình hình tội phạm nói trên, ngoài việc mô tả, đánh giá các loại tình hình tội phạm đó, còn luận giải, làm sáng tỏ các nguyên nhân và điều kiện, các loại nhân thân người phạm tội và các đặc điểm nhân thân tương ứng (3), dự báo các loại tình hình tội phạm đó, đưa ra các hệ giải pháp tương ứng để phòng ngừa các loại tội phạm đó.
Trên cái nền như vậy các tôi phạm học chuyên ngành hay chuyên biệt tương ứng được hình thành. đánh dấu bước phát triển của tôi phạm học. Các tội phạm học chuyên ngành mới ra đời thể hiện cách tiếp cận mới trong nghiên cứu tôi phạm học, thể hiện cách nhìn đa chiều canh hơn sâu sắc hơn về tội phạm học, trên cơ sở đó cùng với cách tiếp cân trước đây chúng ta sẽ có được nhân thức tích hợp sâu sắc mang tính hệ thống về tội phạm học. Hon thế nữa, các tôi phạm học chuyên ngành này còn hỗ trợ có hiệu quả hơn, thiết thực hơn cho hoạt động phòng, chống tội phạm trong thực tiễn, Đồng thời điều này cũng đặt ra yêu cầu mới đối với việc đào tạo về tội phạm học ở các cơ sở giáo dục và đào tạo pháp luật và các cơ sở khác, từ việc phát triển đội ngũ giảng viên, xây dựng chương trình đào tạo, các đề tài nghiên cứu các cấp khác nhau về tội phạm học.
Xu hướng đẩy mạnh nghiên cứu cơ bản về tội phạm học
Đây là xu hướng phát triển tội phạm học ổn định, bền vững, mang tính quy luật. Tội phạm học phát triển là tội phạm học phát triển trên cái nền phát triển nghiên cứu cơ bản, làm nền tảng cho phát triển tội phạm học ứng dụng. Nghiên cứu cho thấy các nghiên cứu tội phạm học được tiến hành ở nước ta thời gian qua, từ các đề tài nghiên cứu khoa học các cấp đến các luận án tiến sĩ về tội phạm học phần lớn là các đề tài nghiên cứu mang tính ứng dụng, ít có đề tại nghiên cứu cơ bản về các nội dung cơ bản thuộc đối tượng, khách thể nghiên cứu của tội phạm học. Thực trạng này cần được sớm khắc phục bằng việc đẩy mạnh nghiên cứu cơ bản về tội phạm học. Cần phải có một hệ vấn đề nghiên cứu cơ bản về tội phạm học. Hệ vẫn đề đó nên chăng tập trung vào nghiên cứu phát triển, bổ sung, làm sâu sắc hơn những vấn đề lý luận sau đây.
(i) Tiếp tục nghiên cứu sâu hơn, hệ thống hơn, đầy đủ hơn những vấn đề lý luận về tình hình tội phạm, cụ thể là luận giải sâu hơn tình hình tội phạm là một hiện tượng pháp lý - xã hội; các đặc điểm khái quát, phổ biến của tình hình tội phạm; phân biệt phạm trù “tình hình tội phạm" với phạm trù “tội phạm"; các xu hướng phát triển của tình hình tội phạm; phân biệt tình hình tội phạm với tình hình vi phạm pháp luật, sự chuyển hóa lẫn nhau đặt trong mối quan hệ với tội phạm hóa và phi tội phạm hóa; bộ các thông số, chỉ số, chỉ báo nhận diện tình hình tội phạm, đặc biệt các chỉ số, chỉ báo về thiệt hại do tình hình tội phạm gây ra cho xã hội để làm căn cứ cho việc tính toán, đo lường các thiệt hại do các tội phạm gây ra trên thực tiễn; đẩy mạnh nghiên cứu tình hình tội phạm ẩn, đặc biệt các phương pháp nhận biết tình hình tội phạm ẩn; nghiên cứu những vấn đề lý luận về thống kê tội phạm và những vấn đề khác.
(ii) Tiếp tục nghiên cứu về nguyên nhân và điều kiện của tình hình tội phạm, bao gồm: phương pháp luận tiếp cận nghiên cứu nguyên nhân và điều kiện của tình hình tội phạm; mối quan hệ giữa nguyên nhân và điều kiện của tình hình tội phạm với nguyên nhân và điều kiện của tội phạm cụ thể; mối quan hệ giữa nguyên nhân và điều kiện của tình hình tội phạm với các mâu thuẫn trong xã hội ở các cấp độ khác nhau; cơ chế tâm lý - xã hội của tội phạm cụ thể; các tình huống cụ thể trong cơ chế hành vi phạm tội cụ thể và những vấn đề khác.
(iii) Tiếp tục nghiên cứu nhân thân người phạm tội, tập trung nghiên cứu sâu hơn những vấn đề sau: cách tiếp cận nghiên cứu nhân thân người phạm tội; nghiên cứu sâu về cấu trúc của nhân thân người phạm tôi: sự hình thành nhân thân người phạm tôi: các đặc điểm tâm lý của nhân thân nguời phạm tội; những vấn đề đạo đức của nhân thân người phạm tội; các loại và phân loại những người phạm tôi (những người phạm tội giết người, những người phạm tội tình dục, những người phạm tôi xu lai những người phạm tôi có sử dụng vũ lực những người phạm tội có tổ chức, những người phạm tội tham những, những người phạm tội xâm phạm hoạt động tư pháp...); nhân thân người phạm tội ở phương diện tôi phạm học và nhân thân người phạm tôi ở phương diện luật hình sư, luật thi hành án hình sự: nhân thân của những người đã bị kết án: nhân thân những người phạm tội dưới 18 tuổi và những vấn đề khác.
(iv) Đẩy mạnh nghiên cứu nan nhân học bao gồm những vẫn đề lý luận cơ bản về nạn nhân học như: Khái niệm, các loại nạn nhân, nạn nhân trong cơ chế hành vi phạm tôi cụ thể khía cạnh nạn nhân trong các nguyên nhân và điều kiện của tôi phạm và các vấn đề khác.
(v) Tiếp tục nghiên cứu sâu hơn về dự báo tình hình tội phạm, kế hoạch hóa hoạt động phòng ngừa tội phạm/tình hình tội phạm bao gồm những vấn đề như: cơ sở lý luận và phương pháp dự báo tình hình tội phạm; các loại dự báo tình hình tội phạm; dự báo tình hình tội phạm và kế hoạch hóa hoạt động phòng ngừa tội phạm/tình hình tội phạm; các loại kế hoạch hóa hoạt động phòng ngừa tội phạm/tình hình tội phạm và những vấn đề liên quan khác.
(vi) Tiếp tục nghiên cứu sâu sắc, toàn diện, hệ thống hơn về phòng ngừa tình hình tội phạm bao gồm những vấn đề như: mục tiêu, nội dung, các nguyên tắc của phòng ngừa tình hình tội phạm: các cơ sở pháp luật và tổ chức của phòng ngừa tình hình tội phạm: các cấp độ phòng ngừa tình hình tội phạm: các loại biện pháp phòng ngừa tình hình tội phạm: phòng ngừa các tôi phạm cụ thể (phòng ngừa tội phạm có tổ chức, phòng ngừa tội phạm tham nhũng, phòng ngừa tội phạm kinh tế, phòng ngừa tôi pham ma túy, phòng ngừa tội phạm giao thông, phòng ngừa tôi pham mua, bán người phòng ngừa các tôi phạm trong lĩnh vực mạng, phòng ngừa tình hình phạm tôi của người dưới 18 tuổi; đẩy mạnh nghiên cứu phòng ngừa các loại tội phạm phổ biến, mới phi truyền thống và những vấn đề liên quan khác.
Xu hướng nghiên cứu địa tội phạm học
Đây là xu hướng nghiên cứu mới trong tội phạm học. Xu hướng này có nguồn gốc từ tư tưởng, cách tiếp cận nghiên cứu về địa kinh tế, sau đó tư tưởng, cách tiếp cận này được vận dụng trong việc nghiên cứu các lĩnh vực khoa học xã hội và nhân văn khác. Đây là xu hướng nghiên cứu có triển vọng, góp phần phát triển lý luận tội phạm học, cung cấp tri thức lý luận cho việc tổ chức phòng ngừa và đấu tranh chống tội phạm có hiệu quả trong thực tiễn. Tiếp đến, xu hướng này làm phong phú thêm tri thức tội phạm học cả trên phương diện lý luận lẫn thực tiễn, phục vụ cả cho việc đào tạo về tội phạm học.
Nội dung nghiên cứu chính của xu hướng này thể hiện ở việc nghiên cứu tội phạm học gắn liền với tất cả các đặc điểm của các đơn vị hành chính lãnh thổ khác nhau, các không gian tội phạm học khác nhau, các cấp độ nghiên cứu tội phạm học khác nhau, cụ thể là: nghiên cứu địa tình hình tội phạm, địa nguyên nhân và điều kiện của tình hình tôi phạm. địa nhân thân người phạm tội, địa dự báo tình hình tội phạm, địa kế hoạch hóa tổ chức phòng ngừa và đấu tranh chống tội phạm, địa phòng ngừa tình hình tội phạm, tình hình tội phạm trong phạm vi một quốc gia, tình hình tội phạm trong phạm vi một khu vực, tình hình tội phạm trên phạm vi toàn cầu và những vấn đề liên quan khác.
Xu hướng nghiên cứu tội phạm học so sánh
Nghiên cứu tội phạm học so sánh là nhu cầu khách quan, xuất phát từ trạng thái phát triển của tội phạm học ở các cấp độ khác nhau và nhu cầu hợp tác quốc tế trong lĩnh vực phòng ngừa và đấu tranh chống tội phạm ở các cấp độ quốc gia, khu vực và toàn cầu. Khi tội phạm học đã tích lũy được các dữ liệu nhất định thì xuất hiện nhu cầu nghiên cứu so sánh. Tội phạm học so sánh có ý nghĩa nhận thức, lý luận và thực tiễn rất quan trọng đối với phòng, chống tội phạm. Tội phạm học so sánh ra đời trên cái nền của luật học so sánh và là một bộ phận cấu thành nên luật học so sánh trong tư duy hiện đại về luật học.
Tư tưởng, nội dung của tội phạm học so sánh thể hiện ở chỗ tội phạm học có bao nhiêu vấn đề được nghiên cứu, được tổ chức thực hiện trong thực tiễn phòng ngừa và đấu tranh chống tội phạm thì có bấy nhiêu vấn đề tương ứng được nghiên cứu so sánh để tìm ra những đặc điểm tương đồng và khác biệt trong những vấn đề tôi phạm học được so sánh, Điều đó có nghĩa rằng không gian của tôi phạm, hoc so sánh gắn liền với không gian của tôi pham học. Nhưng trong nhiều vấn đề so sánh như vậy, có thể nêu lên một số vấn đề hay hướng nghiên cứu so sánh cơ bản trong tội phạm học sau đây: so sánh tình hình tội phạm giữa các quốc gia, khu vực nhất định, trong đó có so sánh các xu hướng phát triển của tình hình tội phạm; so sánh các đặc điểm nhân thân người phạm tội ở các quốc gia, khu vực khác nhau; so sánh các biện pháp phòng, chống tội phạm được xây dựng và tổ chức thực hiện cũng như kinh nghiệm của các quốc gia, khu vực khác nhau trong phòng, chống tội phạm.
Xu hướng nghiên cứu xây dựng, sử dụng, phát huy dữ liệu tội phạm học
Cũng như xu hướng nghiên cứu tội phạm học so sánh, nghiên cứu xây dựng, phát huy dữ liệu tội phạm học là xu hướng mới trong tội phạm học. Xu hướng này cũng gắn liền với trạng thái phát triển của tội phạm học, quá trình tích lũy dữ liệu tội phạm học ở các cấp độ khác nhau, thống kê tội phạm học, trong đó có thống kê tội phạm, thống kê phát triển kinh tế - xã hội và các thống kê khác. Mặt khác, xu hướng này gắn liền chặt chẽ với thành tựu của cuộc cách mạng công nghiệp lân thứ 4, quá trình số hóa sự phát triển, việc sử dụng Al trong hoạt động phòng ngừa và chống tội phạm, Xu hướng nghiên cứu xây dựng, sử dụng, phát huy dữ liệu tôi phạm. học sẽ thúc đẩy phát triển tôi phạm học ứng dụng. Xu hướng phát triển này đòi hỏi phải có sự hợp tác của các nhà tội phạm học và các chuyên gia công nghệ thông tin.
Ngoài các xu hướng nói trên, còn có các xu hướng phát triển khác của tội phạm học, chẳng hạn như: xu hướng hiện đại hóa tội phạm học, xu hướng đa dạng hóa các trường phái tội phạm học và các xu hướng khác.
Kết luận
Trong kỳ nguyên phát triển mới của đất nước, dưới sự tác động của các yếu tố khác nhau diễn ra trong quá trình phát triển, tội phạm học sẽ phát triển theo các xu hướng khác nhau, trong đó có các xu hướng ổn định, các xu hướng mới. Đó là các xu hướng mở rộng khách thể, đối tượng nghiên cứu của tội phạm học, xu hướng phân hóa trong tội phạm học, xu hướng đẩy mạnh nghiên cứu cơ bản về tội phạm học, xu hướng nghiên cứu địa tội phạm học, xu hướng nghiên cứu tội phạm học so sánh, xu hướng nghiên cứu xây dựng, sử dụng, phát huy dữ liệu tội phạm học. Những hiểu biết về các xu hướng phát triển của tội phạm học có ý nghĩa lớn về nhận thức, lý luận và thực tiễn đối với phát triển tội phạm học trong kỷ nguyên phát triển mới của đất nước.
Tài liệu tham khảo
1. Báo cáo kết quả tổng kết thực tiên thi hành Bộ luật Hình sự năm 2015, sửa đổi, bổ sung năm 2017.
2. Bộ luật Hình sự năm 2015, sửa đổi, bổ sung năm 2017.
3. Antonyan Ju. M.; Kudryavcev V.N.; Ekimov V.E. Nhân thân người phạm tội, Trung tâm pháp lý Press, Mátxcova, 2004 (bản tiếng Nga).
4. Zdubrin R.V. chủ biên, Cơ sở lý luận của phòng ngừa tình hình tội phạm trong giai đoạn phát triển hiện nay của xã hội Nga, Nxb Prospekt, Mátxcova, 2018 (bản tiếng Nga).
5. Luneev V.V. Tình hình tội phạm trong thế kỷ XX. Phân tích tội phạm học thế giới, Nxb Norma, Mátxcova, 1997 (bản tiếng Nga).
6. Võ Khánh Vĩnh, Giáo trình Tội phạm học (in lần thứ 3 có sửa đổi, bổ sung), Nxb Công an nhân dân, Hà Nội, 2008.
- Xem: Báo cáo kết quả tổng kêt thực tiễn thi hành Bộ luật Hình sự năm 2015, sửa đổi, bổ sung năm 2017.
- Xem: Luneev V.V. Tình hình tội phạm trong thế kỷ XX. Phân tích tội phạm học thế giới, Nxb Norma, Mátxcova, 1997 (bản tiếng Nga).
- Xem: Antonyan Ju. M.; Kudryavcev V.N.; Ekimov V.E. Nhân thân người phạm tội, Trung tâm pháp lý Press, Mátxegχα, 2004 (bản tiếng Nga).
GS.TS VÕ KHÁNH VINH
Trường Đại học Kiểm sát Hà Nội
TS VÕ KHÁNH LINH
Trường Đại học Thăng Long
