Mâu thuẫn giữa các văn bản pháp luật
Trước đây, Nghị định 138/2013/NĐ-CP quy định về xử phạt vi phạm hành chính trong lĩnh vực giáo dục đã đề cập đến các hành vi vi phạm liên quan đến dạy thêm, học thêm. Đồng thời, Thông tư 17/2012/TT-BGDĐT của Bộ Giáo dục và Đào tạo ban hành quy định cụ thể về dạy thêm, học thêm. Tuy nhiên, sự thiếu đồng bộ và nhất quán giữa các văn bản này đã dẫn đến những cách hiểu và áp dụng khác nhau tại các địa phương.
Ví dụ, một số tỉnh, thành phố đã áp dụng chính sách cấm hoàn toàn hoạt động dạy thêm, trong khi các địa phương khác lại cho phép với những điều kiện cụ thể. Sự không đồng bộ này không chỉ gây ra bất bình đẳng trong việc tiếp cận dịch vụ giáo dục mà còn tạo ra những khó khăn cho cả giáo viên và học sinh trong việc tuân thủ và thực hiện các quy định pháp luật.
Nhằm khắc phục những bất cập trên, Bộ Giáo dục và Đào tạo đã ban hành Thông tư 29/2024/TT-BGDĐT, có hiệu lực từ ngày 14/02/2025, thay thế cho Thông tư 17/2012/TT-BGDĐT. Thông tư mới này đưa ra những quy định cụ thể nhằm thống nhất và minh bạch hóa hoạt động dạy thêm, học thêm trên toàn quốc.
Ảnh minh hoạ.
Theo Thông tư 29/2024/TT-BGDĐT, việc dạy thêm trong nhà trường chỉ được thực hiện trong ba trường hợp: phụ đạo học sinh yếu kém, bồi dưỡng học sinh giỏi và ôn tập cho học sinh cuối cấp. Đặc biệt, các hoạt động dạy thêm trong nhà trường không được thu phí từ học sinh. Đối với dạy thêm ngoài nhà trường, các tổ chức và cá nhân phải đăng ký kinh doanh theo quy định của pháp luật và công khai các thông tin liên quan đến hoạt động dạy thêm, bao gồm môn học, thời lượng, địa điểm, hình thức, thời gian và mức thu phí.
Việc ban hành Thông tư 29/2024/TT-BGDĐT đã nhận được nhiều ý kiến đa chiều từ phía phụ huynh, học sinh và các nhà giáo dục. Một số ý kiến lo ngại rằng việc cấm thu phí dạy thêm trong nhà trường có thể ảnh hưởng đến chất lượng giáo dục, đặc biệt là ở những khu vực nông thôn, nơi học sinh khó tiếp cận với các trung tâm dạy thêm ngoài nhà trường. Ngược lại, nhiều người ủng hộ quy định này, cho rằng nó sẽ giảm bớt áp lực tài chính cho phụ huynh và hạn chế tình trạng ép buộc học sinh học thêm.
Để đánh giá hiệu quả và tác động của Thông tư 29/2024/TT-BGDĐT, Vụ Nghiên cứu - Dư luận xã hội (Ban Tuyên giáo và Dân vận Trung ương) đã tiến hành cuộc điều tra dư luận xã hội về quy định dạy thêm, học thêm theo Thông tư này. Kết quả của cuộc điều tra sẽ cung cấp cơ sở thực tiễn quan trọng cho việc điều chỉnh và hoàn thiện các chính sách liên quan trong tương lai.
Sự mâu thuẫn và chồng chéo trong các quy định pháp luật về dạy thêm, học thêm đã và đang gây ra những khó khăn trong quản lý và thực thi. Việc ban hành Thông tư 29/2024/TT-BGDĐT là một bước tiến quan trọng nhằm thống nhất và minh bạch hóa hoạt động này. Tuy nhiên, để đảm bảo hiệu quả, cần có sự phối hợp chặt chẽ giữa các cơ quan quản lý, nhà trường, giáo viên và cộng đồng, cùng với việc lắng nghe và tiếp thu ý kiến từ dư luận xã hội để điều chỉnh chính sách phù hợp với thực tiễn.
Nguyên nhân sai phạm từ hiểu nhầm quy định pháp luật về dạy thêm, học thêm
Nguyên nhân chính của thực trạng này xuất phát từ sự phức tạp và chồng chéo của hệ thống văn bản pháp luật. Các quy định về dạy thêm, học thêm được ban hành qua nhiều văn bản khác nhau, với nội dung không thống nhất, gây khó khăn cho việc tiếp cận và hiểu đúng bản chất pháp lý của vấn đề. Ví dụ, trong khi Nghị định 138/2013/NĐ-CP quy định rõ về các hành vi vi phạm và mức xử phạt trong lĩnh vực giáo dục, thì Thông tư 17/2012/TT-BGDĐT lại thiếu hướng dẫn chi tiết về thủ tục xin phép dạy thêm, tạo ra khoảng trống pháp lý mà giáo viên không biết dựa vào đâu để thực hiện đúng quy định.
Ngoài ra, công tác tuyên truyền, phổ biến pháp luật về dạy thêm, học thêm còn thiếu hiệu quả và chưa đồng bộ. Việc cập nhật và hướng dẫn các quy định mới chưa được thực hiện rộng rãi, dẫn đến tình trạng nhiều giáo viên không được tiếp cận đầy đủ thông tin cần thiết. Theo một khảo sát tại TP. Hồ Chí Minh, có tới 45% giáo viên thừa nhận rằng họ không biết rõ về quy trình xin phép dạy thêm và các quy định cụ thể liên quan. Điều này không chỉ gây khó khăn cho giáo viên trong việc tuân thủ pháp luật mà còn tạo điều kiện cho các hành vi vi phạm pháp luật diễn ra phổ biến và phức tạp hơn.
Mặt khác, năng lực quản lý và cập nhật thông tin của một bộ phận cán bộ quản lý giáo dục còn hạn chế, dẫn đến việc áp dụng sai hoặc không đầy đủ các quy định. Sự lúng túng trong cách hiểu và áp dụng pháp luật tại các địa phương không chỉ gây khó khăn trong công tác quản lý mà còn tạo ra sự bất bình đẳng trong việc tiếp cận dịch vụ giáo dục của học sinh trên cả nước.
Những sai phạm đó không chỉ gây ra hệ lụy tiêu cực cho bản thân giáo viên mà còn tác động sâu sắc đến chất lượng giáo dục và niềm tin xã hội. Trước hết, tình trạng dạy thêm “chui”, thu phí không minh bạch làm xói mòn lòng tin của phụ huynh và học sinh, tạo ra sự nghi ngờ và bất bình đối với giáo viên và nhà trường. Điều này ảnh hưởng nghiêm trọng đến mối quan hệ giữa nhà trường và gia đình, gây khó khăn trong việc xây dựng môi trường giáo dục lành mạnh, minh bạch.
Hơn nữa, việc quản lý lỏng lẻo và thiếu nhất quán trong việc xử lý sai phạm đã tạo ra sự bất bình đẳng trong hệ thống giáo dục, làm suy giảm uy tín của ngành giáo dục. Sự chồng chéo trong các quy định pháp luật dẫn đến việc áp dụng không đồng nhất giữa các địa phương, khiến cho học sinh và phụ huynh ở các khu vực khác nhau phải chịu những chính sách khác nhau về dạy thêm, học thêm. Điều này không chỉ gây ra sự bất công trong tiếp cận dịch vụ giáo dục mà còn tạo ra áp lực không đáng có cho học sinh.
Đề xuất giải pháp đồng bộ hóa pháp luật về dạy thêm, học thêm: Con đường hướng tới minh bạch và công bằng giáo dục
Một là, hoàn thiện khung pháp lý: Yêu cầu cấp thiết của thực tiễn giáo dục
Một trong những nguyên nhân dẫn đến tình trạng chồng chéo và bất nhất trong quản lý dạy thêm, học thêm là do sự phân tán và thiếu đồng bộ của các văn bản pháp luật hiện hành. Cụ thể, các quy định về dạy thêm được ban hành qua nhiều văn bản khác nhau, từ Nghị định 138/2013/NĐ-CP về xử phạt vi phạm hành chính trong lĩnh vực giáo dục cho đến Thông tư 17/2012/TT-BGDĐT quy định về dạy thêm, học thêm, nhưng lại thiếu sự nhất quán về nội dung và cách thức áp dụng. Điều này không chỉ gây khó khăn trong công tác quản lý mà còn dẫn đến tình trạng hiểu sai hoặc áp dụng tùy tiện ở các địa phương, tạo ra sự bất bình đẳng trong tiếp cận giáo dục của học sinh trên cả nước.
Để khắc phục tình trạng này, cần xây dựng một nghị định chuyên biệt về dạy thêm, học thêm, thay thế cho các văn bản rời rạc hiện nay. Nghị định này phải đảm bảo tính nhất quán, dễ hiểu và dễ áp dụng, đồng thời quy định rõ ràng các nội dung quan trọng như:
- Điều kiện về địa điểm, cơ sở vật chất: Quy định rõ các tiêu chuẩn về an toàn, vệ sinh và điều kiện học tập cho học sinh, đảm bảo môi trường giáo dục lành mạnh và an toàn.
- Học phí và các khoản thu: Chuẩn hóa mức học phí và các khoản thu khác trên phạm vi toàn quốc, tránh tình trạng lạm thu hoặc thu phí không minh bạch, bảo vệ quyền lợi của phụ huynh và học sinh.
- Đối tượng học và nội dung giảng dạy: Quy định cụ thể về đối tượng học sinh được tham gia học thêm và nội dung giảng dạy phù hợp với chương trình giáo dục phổ thông, đảm bảo không gây quá tải cho học sinh.
Việc chuẩn hóa các quy định trên phạm vi toàn quốc sẽ góp phần tránh tình trạng áp dụng tùy tiện ở các địa phương, đồng thời đảm bảo sự công bằng trong tiếp cận dịch vụ giáo dục của học sinh, bất kể ở thành thị hay nông thôn. Điều này cũng giúp tạo ra một hệ thống quản lý thống nhất, hiệu quả và minh bạch, góp phần nâng cao chất lượng giáo dục quốc gia.
Hai là, tăng cường giám sát và hỗ trợ: Đảm bảo minh bạch và công bằng trong quản lý
Cùng với việc hoàn thiện khung pháp lý, cần thiết lập một cơ chế giám sát chặt chẽ và hỗ trợ kịp thời cho giáo viên, nhà trường trong quá trình thực hiện các quy định pháp luật về dạy thêm, học thêm. Thực tế cho thấy, nhiều sai phạm trong hoạt động dạy thêm xuất phát từ việc thiếu thông tin hoặc hiểu sai quy định pháp luật, dẫn đến những hành vi vi phạm không cố ý nhưng gây ảnh hưởng tiêu cực đến uy tín của ngành giáo dục.
Để khắc phục vấn đề này, cần thiết lập cổng thông tin tập trung để cập nhật các quy định mới nhất về dạy thêm, học thêm, cung cấp mẫu đăng ký dạy thêm và hướng dẫn chi tiết về thủ tục xin phép. Cổng thông tin này không chỉ giúp giáo viên và nhà trường dễ dàng tiếp cận thông tin mà còn tạo điều kiện cho các cơ quan quản lý giáo dục giám sát và hỗ trợ kịp thời, đảm bảo tính minh bạch và công bằng trong quản lý.
Bên cạnh đó, cần tổ chức các khóa đào tạo pháp lý định kỳ cho giáo viên và cán bộ quản lý giáo dục, nhằm nâng cao nhận thức và kỹ năng áp dụng pháp luật. Các khóa đào tạo này cần được thiết kế linh hoạt, kết hợp giữa hình thức trực tuyến và trực tiếp, giúp giáo viên và cán bộ quản lý dễ dàng tham gia và cập nhật kiến thức pháp luật mới nhất. Đồng thời, cần xây dựng đội ngũ chuyên gia tư vấn pháp lý trong ngành giáo dục, sẵn sàng hỗ trợ giáo viên và nhà trường khi gặp khó khăn trong quá trình thực hiện các quy định pháp luật.
Ba là, thiết lập chế tài rõ ràng: Tạo sự răn đe và công bằng trong xử lý vi phạm
Một trong những yếu tố quan trọng để đảm bảo sự minh bạch và công bằng trong quản lý dạy thêm, học thêm là áp dụng chế tài xử phạt rõ ràng và nghiêm khắc đối với các tổ chức, cá nhân vi phạm quy định pháp luật. Tuy nhiên, các chế tài hiện nay vẫn chưa đủ mạnh để tạo sự răn đe, dẫn đến tình trạng vi phạm pháp luật diễn ra phổ biến và phức tạp hơn.
Do đó, cần áp dụng các hình thức xử phạt nghiêm khắc đối với những hành vi vi phạm nghiêm trọng như tổ chức dạy thêm không phép, thu phí trái quy định, ép buộc học sinh học thêm,... Đồng thời, cần bảo vệ quyền lợi hợp pháp của giáo viên và học sinh tham gia hoạt động dạy thêm hợp pháp, đảm bảo môi trường giáo dục công bằng và minh bạch.
Kết luận
Việc thống nhất và hoàn thiện quy định pháp luật về dạy thêm, học thêm không chỉ là yêu cầu cấp thiết của thực tiễn giáo dục mà còn là yếu tố quan trọng để ngăn chặn các hành vi tiêu cực, bảo vệ quyền lợi của người dạy và người học, đồng thời nâng cao chất lượng giáo dục quốc gia. Chỉ khi có một khung pháp lý minh bạch, nhất quán và đồng bộ, hoạt động dạy thêm, học thêm mới thực sự trở thành công cụ hỗ trợ hiệu quả cho hệ thống giáo dục, góp phần xây dựng một nền giáo dục công bằng, nhân văn và phát triển bền vững.
Sự đồng thuận và phối hợp chặt chẽ giữa các cơ quan quản lý giáo dục, nhà trường, giáo viên và phụ huynh chính là yếu tố then chốt để thực hiện thành công các giải pháp trên. Đây không chỉ là trách nhiệm của ngành giáo dục mà còn là nghĩa vụ của toàn xã hội trong việc bảo vệ và phát triển tương lai của thế hệ trẻ Việt Nam.
Bên cạnh đó, Bộ Giáo dục và Đào tạo cần chủ trì rà soát, hợp nhất các văn bản hiện hành liên quan đến dạy thêm, học thêm, đảm bảo tính thống nhất và khả thi trong thực tiễn. Mặt khác, phải tăng cường vai trò giám sát của cộng đồng, phụ huynh và các tổ chức xã hội trong việc phát hiện và phản ánh các vi phạm, góp phần xây dựng môi trường giáo dục lành mạnh và công bằng.
Tài liệu tham khảo
[1] Nghị định 138/2013/NĐ-CP về xử phạt vi phạm hành chính trong lĩnh vực giáo dục.
[2] Thông tư 17/2012/TT-BGDĐT về dạy thêm, học thêm.
[3] Nghị định 04/2021/NĐ-CP về xử phạt vi phạm hành chính trong lĩnh vực giáo dục.
[4] Thông tư 29/2024/TT-BGDĐT về dạy thêm, học thêm.
[5] Báo cáo Thanh tra Bộ Giáo dục và Đào tạo (2023) về vi phạm trong hoạt động dạy thêm, học thêm.
[6] Phỏng vấn chuyên gia giáo dục TS. Nguyễn Xuân Khang (tháng 4/2024).
LÊ HÙNG
Học viện Chính trị quốc gia Hồ Chí Minh
