Hành vi tham ô tài sản không chỉ diễn ra trong cơ quan nhà nước, mà còn trong các doanh nghiệp, tổ chức ngoài nhà nước. Vì vậy, việc nghiên cứu và hoàn thiện các quy định của pháp luật về tội "Tham ô tài sản" là điều hết sức cần thiết, nhằm xử lý đúng đắn và hiệu quả đối với loại tội phạm này, thu hồi tài sản bị chiếm đoạt và góp phần quan trọng vào công cuộc đấu tranh phòng, chống tham nhũng. Trên cơ sở thực tiễn nghiên cứu xét xử các loại tội phạm này, chúng tôi nhận thấy còn tồn tại một số khó khăn vướng, mắc bất cập cần được sửa đổi bổ sung hướng dẫn, cụ thể như sau:
Một là, về dấu hiệu định tội “Gây thiệt hại về tài sản”
Dấu hiệu “gây thiệt hại về tài sản” hiện nay được quy định là dấu hiệu định khung tăng nặng trách nhiệm hình sự tại các khoản 2, 3, 4 Điều 353 BLHS năm 2015 với giá trị tài sản bị thiệt hại thấp nhất là 1.000.000.000 đồng. Chúng tôi cho rằng, cần bổ sung dấu hiệu “gây thiệt hại về tài sản” vào cả khoản 1 Điều 353 BLHS, bởi lẽ dấu hiệu này độc lập với dấu hiệu giá trị tài sản bị chiếm đoạt nhưng hiện nay tại khoản 1 Điều 353 BLHS chỉ quy định dấu hiệu giá trị tài sản bị chiếm đoạt (và dấu hiệu đã bị xử lý kỷ luật về hành vi này mà còn vi phạm hoặc đã bị kết án về một trong các tội quy định tại Mục 1 Chương này, chưa được xóa án mà còn vi phạm), mà không quy định dấu hiệu “gây thiệt hại về tài sản”. Điều này dẫn đến sự không thống nhất và chưa thể hiện sự công bằng giữa các trường hợp phạm tội.
Ảnh minh họa.
Ví dụ: A. có hành vi lợi dụng chức vụ, quyền hạn chiếm đoạt tài sản trị giá 1.000.000 đồng, không gây thiệt hại về tài sản, nhưng do trước đó đã bị xử lý kỷ luật về hành vi này thì A. phạm tội "Tham ô tài sản" theo khoản 1 Điều 353 BLHS. B. có hành vi lợi dụng chức vụ, quyền hạn chiếm đoạt tài sản trị giá 2.000.000 đồng, không gây thiệt hại về tài sản thì B. cũng phạm tội "Tham ô tài sản" theo quy định tại khoản 1 Điều 353 BLHS. C. cũng có hành vi lợi dụng chức vụ, quyền hạn chiếm đoạt tài sản trị giá 1.500.000 đồng ngoài ra còn gây thiệt hại về tài sản 900.000.000 đồng nhưng C. lại không phạm tội "Tham ô tài sản" mà có thể phạm một tội khác nhẹ hơn. Do đó, để bảo đảm sự công bằng và không bỏ lọt trường hợp phạm tội này, cần bổ sung dấu hiệu định tội “Gây thiệt hại về tài sản” vào khoản 1 Điều 353 BLHS.
Hai là, về quy định tại điểm đ khoản 2, Điều 353 BLHS
Dấu hiệu “chiếm đoạt tiền, tài sản dùng vào mục đích xóa đói, giảm nghèo; tiền, phụ cấp, trợ cấp, ưu đãi đối với người có công với cách mạng” được quy định tại điểm đ khoản 2, Điều 353 BLHS được thiết kế theo hướng liệt kê cụ thể các trường hợp, trong đó có trường hợp chiếm đoạt tiền, phụ cấp, trợ cấp, ưu đãi đối với người có công với cách mạng. Tuy nhiên, quy định này chưa đầy đủ tất cả các trường hợp nên chưa bảo đảm sự công bằng cho các đối tượng; trên thực tế có các đối tượng được hưởng chính sách xã hội khác cũng cần được bảo vệ khỏi sự xâm hại của các loại hành vi phạm tội này: Người hưu trí; người bị tai nạn lao động; thân nhân của người hoạt động kháng chiến bị nhiễm chất độc hóa học được hưởng các chế độ ưu đãi (như: Con đẻ bị dị dạng, dị tật do hậu quả của chất độc hóa học không tự lực được trong sinh hoạt hoặc suy giảm khả năng tự lực trong sinh hoạt được hưởng trợ cấp hàng tháng...; cha đẻ, mẹ đẻ, vợ hoặc chồng, con từ đủ 06 tuổi đến dưới 18 tuổi hoặc từ đủ 18 tuổi trở lên nếu còn tiếp tục đi học hoặc bị khuyết tật nặng, khuyết tật đặc biệt nặng; bị nhiễm chất độc hóa học suy giảm khả năng lao động từ 61% trở lên được Nhà nước mua bảo hiểm y tế...). Do đó, cần thiết phải bổ sung cụm từ “người được hưởng chính sách xã hội khác” vào sau cụm từ “đối với người có công với cách mạng” tại điểm đ khoản 2, Điều 353 BLHS;
Ba là, về bổ sung một số dấu hiệu định khung tăng nặng vào tội "Tham ô tài sản"
Để không bỏ lọt và có cơ sở xử lý nghiêm những trường hợp phạm tội "Tham ô tài sản" cần bổ sung một số dấu hiệu định khung tăng nặng vào tội "Tham ô tài sản" như:
- Biết rõ tiền, tài sản dùng vào việc cấp cứu, di dân;
- Gây thương tích hoặc gây tổn hại cho sức khỏe của người khác mà tỉ lệ tổn thương cơ thể 61% trở lên;
- Làm chết người...
Bốn là, hoàn thiện quy định về hình phạt bổ sung là hình phạt tiền tại khoản 5 Điều 353 BLHS
Hiện nay, khoản 5 Điều 353 BLHS quy định hai loại hình phạt bổ sung, trong đó hình phạt “cấm đảm nhiệm chức vụ” là bắt buộc, nhưng hình phạt “tiền” chỉ được quy định là “có thể” áp dụng, với mức phạt “từ 10.000.000 đồng đến 100.000.000 đồng” hoặc “từ 30.000.000 đồng đến 100.000.000 đồng”, tịch thu một phần hoặc toàn bộ tài sản.
Theo chúng tôi, cần quy định hình phạt tiền là bắt buộc phải áp dụng mà không nên quy định tùy nghi áp dụng như hiện nay. Việc sửa đổi quy định này là hoàn toàn phù hợp với Điều 31 BLHS về “mục đích hình phạt”, tức là hình phạt bổ sung bắt buộc này sẽ hỗ trợ một cách có hiệu quả cho hình phạt chính đạt được mục đích tối đa. Đồng thời, mức phạt tiền tối đa 100.000.000 đồng là cơ bản thấp so với các dấu hiệu định khung của điều luật và giá trị tài sản mà người phạm tội chiếm đoạt. Do đó, cần tăng mức phạt tiền, cả mức tối thiểu và mức tối đa để vừa đáp ứng yêu cầu mở rộng phạm vi áp dụng hình phạt tiền theo tinh thần Nghị quyết số 49-NQ/TW, vừa nhằm trừng trị nghiêm khắc, có hiệu quả người có hành vi phạm tội tham nhũng, đồng thời giáo dục họ ý thức tuân theo pháp luật, ngăn ngừa họ phạm tội mới; giáo dục người khác tôn trọng pháp luật, phòng ngừa và đấu tranh chống tội phạm.
Tại Nghị quyết số 27-NQ/TW ngày 09/11/2022 của Ban Chấp hành Trung ương Đảng khóa XIII về tiếp tục xây dựng và hoàn thiện Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa Việt Nam trong giai đoạn mới đề ra nhiệm vụ và giải pháp phòng, chống tham nhũng, đó là: “Kiên quyết, kiên trì đấu tranh, ngăn chặn, đẩy lùi tham nhũng... phát hiện, xử lý kịp thời, nghiêm minh các hành vi tham nhũng để không dám tham nhũng”. Đấu tranh phòng, chống và điều tra xử lý các loại tội phạm về tham nhũng trong đó có tội "Tham ô tài sản" là một vấn đề không mới nhưng luôn được sự quan tâm theo dõi chỉ đạo của các cấp và có ảnh hưởng rất lớn tới niềm tin của nhân dân với chính quyền; việc hoàn thiện các quy định của pháp luật và hướng dẫn áp dụng xử lý loại hình tội phạm này là hết sức cần thiết giúp thống nhất trong việc điều tra xử lý tội phạm và bảo đảm sự công bằng nghiêm minh của pháp luật.
