1. Quy định của pháp luật và một số bất cập
1.1. Quy định về hoãn phiên tòa
Trường hợp Thẩm phán bị thay đổi, vắng mặt hoặc không thể tiếp tục tham gia xét xử vụ án mà không có Thẩm phán dự khuyết thay thế được quy định tại điểm a, b khoản 1 Điều 162 Luật Tố tụng hành chính năm 2015 (LTTHC) thì phải hoãn phiên tòa. Điều 154 LTTHC quy định: “Hội đồng xét xử sơ thẩm gồm một Thẩm phán và hai Hội thẩm nhân dân, trừ trường hợp quy định tại khoản 1 Điều 249 của Luật này. Hội đồng xét xử sơ thẩm có thể gồm hai Thẩm phán và ba Hội thẩm nhân dân trong trường hợp sau đây:…”; việc phân công ai là Thẩm phán, Chủ tọa phiên tòa đã được thể hiện rõ trong quyết định phân công Thẩm phán xem xét, giải quyết vụ án của Chánh án Tòa án và quyết định đưa vụ án ra xét xử. Bên cạnh đó, Điều 169 LTTHC quy định thủ tục khai mạc phiên tòa phải do Chủ tọa phiên tòa thực hiện, đồng thời quyết định hoãn phiên tòa phải được thảo luận, thông qua tại phòng nghị án và phải được lập thành văn bản theo quy định tại khoản 2 Điều 164 LTTHC.
Những quy định trên đã gây khó khăn trong nhận thức và áp dụng thống nhất pháp luật, cụ thể:
Thứ nhất, thực tiễn nhận thức, những quy định của việc hoãn phiên tòa được quy định trong LTTHC hiện hành chỉ được áp dụng khi đã mở phiên tòa (tính từ thời điểm khai mạc phiên tòa) và phải do Chủ tọa phiên tòa thực hiện. Như vậy, trong trường hợp vắng mặt Thẩm phán - Chủ tọa phiên tòa ngay từ thời điểm trước khi khai mạc phiên tòa mà không có người thay thế thì ai là người điều khiển thủ tục bắt đầu phiên tòa, nghị án và ra quyết định hoãn phiên tòa. Trong khi đó, trường hợp này phải do Chánh án Tòa án ra Quyết định hoãn phiên tòa theo quy định tại khoản 3 Điều 163 LTTHC.
LTTHC cũng chưa có quy định về trình tự, thủ tục mở phiên tòa trong trường hợp này phải thực hiện như thế nào. Do đó, thực tiễn áp dụng pháp luật, mỗi Tòa án có cách giải quyết khác nhau, có Tòa án phân công cho một Hội thẩm nhân dân làm Chủ tọa, thực hiện chức năng, nhiệm vụ như một Thẩm phán - Chủ tọa phiên tòa, có Tòa án thì Chánh án Tòa án trực tiếp ra Quyết định hoãn phiên tòa sau khi hai Hội thẩm nhân dân nghị án.
Ảnh minh họa.
Thứ hai, LTTHC cũng chưa có quy định cụ thể về trình tự, thủ tục hoãn phiên tòa trong trường hợp vắng mặt Thẩm phán - Chủ tọa phiên tòa mà không có Thẩm phán dự khuyết thay thế trong giai đoạn từ khi có quyết định đưa vụ án ra xét xử đến thời điểm trước khi mở phiên tòa.
Một số Tòa án tiến hành thay đổi Thẩm phán khác để tiếp tục xem xét, giải quyết vụ án; tuy nhiên, thời gian tiếp cận, nghiên cứu hồ sơ vụ án là quá ngắn, sẽ không bảo đảm cho việc xét xử vụ án. Một số Tòa án lại ra thông báo thay đổi thời gian mở phiên tòa, điều này lại trái quy định tại Điều 149 LTTHC.
1.2. Quy định về tạm đình chỉ giải quyết vụ án trong giai đoạn chuẩn bị xét xử
Trong giai đoạn chuẩn bị xét xử sơ thẩm vụ án hành chính, nếu có một trong các căn cứ quy định tại khoản 1 Điều 141 LTTHC thì Thẩm phán được phân công xem xét, giải quyết vụ án ra quyết định tạm đình chỉ giải quyết vụ án. Thời hạn chuẩn bị xét xử được tính lại kể từ ngày quyết định tiếp tục giải quyết vụ án của Tòa án có hiệu lực pháp luật theo quy định tại khoản 4 Điều 130 LTTHC. Tuy nhiên, LTTHC lại chưa có quy định cụ thể số lần được phép tạm đình chỉ giải quyết vụ án trong trường hợp này, nên đã dẫn đến tình trạng thời gian giải quyết vụ án bị kéo dài.
1.3. Quy định về tạm ngừng phiên tòa
Trong quá trình xét xử vụ án, Hội đồng xét xử (HĐXX) có quyền tạm ngừng phiên tòa khi có một trong các căn cứ quy định tại khoản 1 Điều 187 LTTHC. Thời hạn tạm ngừng phiên tòa không quá 30 ngày kể từ ngày HĐXX quyết định tạm ngừng phiên tòa; khi hết thời hạn tạm ngừng phiên tòa nhưng lý do để tạm ngừng phiên tòa chưa được khắc phục thì HĐXX ra quyết định tạm đình chỉ giải quyết vụ án. Luật quy định việc tạm ngừng phiên tòa do HĐXX quyết định, như vậy khi tạm ngừng phiên tòa ở đâu thì HĐXX phải mở phiên tòa lại ở đó, sau đó ra quyết định tạm đình chỉ giải quyết vụ án hay Thẩm phán - Chủ tọa phiên tòa được quyền ra quyết định tạm đình chỉ giải quyết vụ án mà không phải mở lại phiên tòa, LTTHC vẫn chưa quy định rõ vấn đề này.
Thực tiễn một số Tòa án vận dụng tiến hành tạm ngừng phiên tòa nhiều lần với những căn cứ tạm ngừng phiên tòa từng lần khác nhau mà không phải tạm đình chỉ giải quyết vụ án.
2. Kiến nghị hoàn thiện pháp luật
Trên cơ sở những vướng mắc, bất cập trong quá trình nghiên cứu, áp dụng pháp luật, tác giả đề xuất, kiến nghị như sau:
Một là, cần thiết đề xuất sửa đổi, bổ sung LTTHC theo hướng quy định trình tự, thủ tục hoãn phiên tòa do Thẩm phán - Chủ tọa phiên tòa bị thay đổi, vắng mặt hoặc không thể tiếp tục tham gia xét xử vụ án mà không có Thẩm phán dự khuyết thay thế trong trường hợp đã ra quyết định đưa vụ án ra xét xử đến thời điểm trước khi mở phiên tòa và sau khi mở phiên tòa, để bảo đảm áp dụng thống nhất pháp luật trên thực tiễn.
Hai là, thời gian tới, Hội đồng Thẩm phán Tòa án nhân dân Tối cao cần có hướng dẫn cụ thể hơn trong một số trường hợp như: Việc tạm đình chỉ theo quy định tại Điều 141 và quy định tại khoản 4 Điều 130 LTTHC theo hướng chỉ được tạm đình chỉ một lần, sẽ tránh được tình trạng kéo dài thời gian giải quyết vụ án, lượng án tồn đọng nhiều tại các Tòa án.
Đồng thời, hướng dẫn trường hợp khi hết thời hạn tạm ngừng phiên tòa, HĐXX phải mở lại phiên tòa để ra quyết định tạm đình chỉ giải quyết vụ án khi lý do tạm đình chỉ giải quyết vụ án chưa được khắc phục; điều này sẽ bảo đảm nguyên tắc tòa án xét xử tập thể, bảo đảm sự vô tư, khách quan trong tố tụng hành chính, đồng thời phù hợp với quy định quyết định tạm đình chỉ giải quyết vụ án phải được thảo luận, thông qua tại phòng nghị án tại khoản 2 Điều 164 LTTHC.
Trên đây là những ý kiến, quan điểm của tác giả trong quá trình nghiên cứu, áp dụng pháp luật tại Tòa án. Rất mong nhận được những chia sẻ, đóng góp từ bạn đọc.
