Thẩm quyền và cách thức xử lý vật chứng tại giai đoạn xét xử sơ thẩm vụ án hình sự theo BLTTHS

Thẩm quyền xử lý vật chứng

Sau khi Tòa án thụ lý hồ sơ vụ án cùng toàn bộ vật chứng (nếu có), tài liệu liên quan đến vụ án, thẩm quyền xử lý vật chứng được quy định tại khoản 1 Điều 106 Bộ luật Tố tụng Hình sự (BLTTHS), thẩm quyền xử lý vật chứng trong giải quyết vụ án hình sự như sau:

“Điều 106. Xử lý vật chứng

1. Việc xử lý vật chứng do Cơ quan điều tra, cơ quan được giao nhiệm vụ tiến hành một số hoạt động điều tra quyết định nếu vụ án được đình chỉ ở giai đoạn điều tra; do Viện kiểm sát quyết định nếu vụ án được đình chỉ ở giai đoạn truy tố; do Chánh án Tòa án quyết định nếu vụ án được đình chỉ ở giai đoạn chuẩn bị xét xử; do Hội đồng xét xử quyết định nếu vụ án đã đưa ra xét xử. Việc thi hành quyết định về xử lý vật chứng phải được ghi vào biên bản”.

Tại giai đoạn chuẩn bị xét xử: Dựa trên cơ sở đề xuất của Thẩm phán được phân công nghiên cứu hồ sơ nếu xét thấy tài sản không phải là vật chứng hoặc việc trả lại vật chứng cho chủ sở hữu, người quản lý hợp pháp không ảnh hưởng đến việc giải quyết vụ án và thi hành án thì Chánh án (Trường hợp Chánh án Tòa án vắng mặt thì ủy quyền cho Phó Chánh án thực hiện, khi đó Phó Chánh án chịu trách nhiệm trước Chánh án và chịu trách nhiệm trước pháp luật) sẽ căn cứ vào các Điều 44 và Điều 106 BLTTHS ra Quyết định xử lý vật chứng hoặc Quyết định trả lại tài sản sau đó tiến hành trả lại cho chủ sở hữu hoặc người quản lý hợp pháp.

Nếu vật chứng thuộc loại mau hỏng hoặc khó bảo quản thì có thể được bán theo quy định của pháp luật; trường hợp không bán được thì tiêu hủy; vật chứng là động vật hoang dã và thực vật ngoại lai thì ngay sau khi có kết luận giám định phải giao cho cơ quan quản lý chuyên ngành có thẩm quyền xử lý theo quy định của pháp luật; vật chứng sau khi được giám định là vũ khí quân dụng thuộc biên chế lực lượng vũ trang thì phải bàn giao cho Bộ chỉ huy quân sự cấp tỉnh có trụ sở trên địa bàn quản lý.

Tại giai đoạn xét xử: Nếu trước đó việc xử lý vật chứng chưa được xem xét, giải quyết thì trong giai đoạn này, Tòa án buộc phải đưa tất cả vật chứng ra xem xét, giải quyết và tuyên xử lý vật chứng theo pháp luật quy định. Theo quy định của pháp luật, thẩm quyền xử lý vật chứng tại giai đoạn này thuộc về Hội đồng xét xử (HĐXX).

Sau khi xét hỏi công khai tại phiên tòa, căn cứ vào toàn bộ hồ sơ vụ án, các tình tiết liên quan cũng như diễn biến tại phiên tòa và được thảo luận, quyết định, thông qua tại phòng nghị án, HĐXX sẽ ban hành ra bản án nhân danh Nhà nước đưa ra các quyết định về hình phạt, biện pháp tư pháp, xử lý vật chứng, án phí, quyền kháng cáo. Việc áp dụng các biện pháp xử lý vật chứng phải được đánh giá, nhận định trong bản án và phần quyết định bản án sẽ phải nêu rõ các căn cứ áp dụng.

Trong vòng 30 ngày kể từ ngày tuyên án, bản án không có kháng cáo, kháng nghị (án có hiệu lực pháp luật) thì Tòa án chuyển bản án, vật chứng, kèm theo các biên bản thu giữ (nếu trong quá trình giải quyết vụ án, vật chứng đi cùng hồ sơ) đến Cơ quan Thi hành án để tiến hành xử lý vật chứng theo quy định của pháp luật.

Cách thức xử lý vật chứng

Hình thức xử lý, cách thức xử lý, phương thức xử lý hay biện pháp xử lý là các cụm từ thường được nhiều tác giả sử dụng khi đề cập đến hướng xử lý vật chứng trong vụ án hình sự. Tác giả cho rằng, các cách gọi này đều có thể sử dụng thay thế nhau, mỗi cách gọi đều mang hàm ý đề cập tới hướng xử lý vật chứng theo những cách thức mà pháp luật quy định tại khoản 2 và khoản 3 Điều 106 BLTTHS.

Qua nghiên cứu quy định, khi giải quyết vụ án hình sự thì vật chứng được xử lý bằng các hình thức sau đây:

Thứ nhất, tịch thu nộp ngân sách nhà nước: Hình thức xử lý này được áp dụng đối với vật chứng là công cụ, phương tiện phạm tội, vật cấm tàng trữ, cấm lưu hành, vật chứng là tiền bạc hoặc tài sản do phạm tội mà. Tuy nhiên, nếu người phạm tội chiếm đoạt, sử dụng tài sản của người khác làm công cụ, phương tiện phạm tội thì không tịch thu mà trả lại cho chủ sở hữu, người quản lý hợp pháp tài sản. Trừ trường hợp có lỗi trong việc để người phạm tội sử dụng tài sản đó làm công cụ, phương tiện phạm tội thì cần phải tịch thu nộp ngân sách nhà nước.

Thứ hai, trả lại cho chủ sở hữu hoặc người quản lý hợp pháp:

- Hình thức xử lý này được áp dụng đối với vật chứng là vật, tài sản thuộc quyền sở hữu quản lý hợp pháp của người khác bị người phạm tội chiếm đoạt. Trong tất cả các trường hợp này, vật chứng cần phải được trả cho chủ sở hữu, người quản lý hợp pháp nhằm bảo vệ quyền lợi cho họ, nhất là những tài sản có giá trị lớn, có khả năng sinh lời; tài sản là tư liệu sản xuất; tài sản thuộc loại mau hỏng, nhanh hết hạn lưu hành, sử dụng... thì phải trả càng sớm càng tốt.

- Đối với đồ vật, tài liệu không phải là vật chứng: Quá trình điều tra, truy tố, người có thẩm quyền tiến hành tố tụng sẽ phải thu thập tài liệu, đồ vật tại hiện trường hoặc do các bên cung cấp để có cơ sở, chứng cứ giải quyết vụ án. Tuy nhiên, đối chiếu theo quy định của pháp luật thì chỉ có vật chứng mới là nguồn của chứng cứ và có giá trị chứng minh trong vụ án. Nếu trường hợp đã thu giữ, tạm giữ đồ vật, tài sản không phải là vật chứng trong vụ án thì tùy thuộc vào từng giai đoạn tố tụng và tính chất, đặc điểm của đồ vật, tài sản đã bị thu giữ, tạm giữ mà người có thẩm quyền tiến hành tố tụng trả lại cho chủ sở hữu hoặc người quản lý hợp pháp.

Tuy nhiên, cũng cần phải lưu ý rằng đối với một số vụ án mà người phạm tội còn phải thực hiện nghĩa vụ bồi thường, bồi hoàn cho các bên mà trước đó trong quá trình giải quyết vụ án, cơ quan tiến hành tố tụng đã tạm giữ đồ vật, tài sản của người phạm tội (có thể kê biên tài sản, phong tỏa tài khoản) mặc dù tài sản đó không phải là vật chứng; hoặc nếu xét thấy việc trả lại tài liệu không phải vật chứng nhưng ảnh hưởng đến việc tuyên hình phạt bổ sung thì cũng không trả lại cho bị can (ví dụ: Giấy phép lái xe của bị can làm nghề lái xe trong vụ án vi phạm quy định về giao thông đường bộ).

Thứ ba, bán theo quy định của pháp luật: Hình thức xử lý này được áp dụng đối với vật chứng thuộc loại mau hỏng, khó bảo quản, có hạn sử dụng ngắn. Đó có thể là các loại lương thực, thực phẩm tươi sống... hoặc thuộc loại tài sản có quy định thời hạn sử dụng ngắn, tài sản gần hết hạn sử dụng hoặc việc bảo quản gặp khó khăn, trong các trường hợp này cơ quan có thẩm quyền trong phạm vi quyền hạn của mình quyết định bán theo quy định của pháp luật và chuyển tiền đến tài khoản tạm giữ của cơ quan có thẩm quyền tại Kho bạc Nhà nước để quản lý. Trong giai đoạn xét xử, người có thẩm quyền của Tòa án sẽ căn cứ vào đặc điểm cụ thể của vật chứng được bán thuộc loại nào để đưa ra hướng xử lý số tiền thu được từ việc bán vật chứng.

Thứ tư, giao cho cơ quan chuyên ngành có thẩm quyền xử lý theo quy định của pháp luật: Hình thức xử lý này thường được áp dụng đối với vật chứng thuộc loại đặc biệt và pháp luật tố tụng hình sự thường quy định hướng xử lý đặc thù theo pháp luật chuyên ngành. Việc xử lý đối với vật chứng thuộc nhóm này phải bảo đảm tính nhanh chóng kịp thời (ví dụ: Đối với vật chứng là động vật hoang dã và thực vật ngoại lai - đây là những loại động, thực vật thuộc loại quý hiếm được ưu tiên bảo vệ; ngoài ra, vật chứng là vật cấm tàng trữ, lưu hành là vũ khí quân dụng, phương tiện kỹ thuật quân sự, vật liệu nổ... tùy từng trường hợp cũng có thể xử lý bằng hình thức giao cho cơ quan chuyên ngành có thẩm quyền để xử lý theo quy định của pháp luật).

Thứ năm, tịch thu tiêu hủy: Là biện pháp xử lý vật chứng đối với những vật chứng không có giá trị hoặc không sử dụng được. Vật chứng loại này thông thường là công cụ, phương tiện phạm tội và các vật mang dấu vết tội phạm, vật chứng là đồ vật, tài liệu khác có giá trị chứng minh tội phạm và người phạm tội hoặc có ý nghĩa làm sáng tỏ các tình tiết khác của vụ án (ví dụ: Chiếc mũ bảo hiểm đã vỡ của nạn nhân trong vụ án vi phạm quy định về điều khiển phương tiện giao thông đường bộ; chiếc áo của người phạm tội có nhiều vết máu của nạn nhân trong vụ án giết người).

Thứ sáu, trường hợp khi xử lý vật chứng phát sinh tranh chấp về quyền sở hữu đối với vật chứng: Căn cứ quy định tại khoản 4 Điều 106 BLTTHS thì sau khi các chủ thể có thẩm quyền xử lý vật chứng theo các cách thức được quy định tại khoản 2, 3 Điều 106 BLTTHS hoặc khi vật chứng đang được tạm giữ, chưa được xử lý mà phát sinh tranh chấp về quyền sở hữu đối với vật chứng thì sẽ áp dụng các quy định của pháp luật tố tụng dân sự để giải quyết.

ANH DŨNG

Tòa án Quân sự Khu vực Thủ đô Hà Nội

VĂN HÒA

Tòa án Quân sự Khu vực Quân khu 3

Thẩm quyền và cách thức xử lý vật chứng tại giai đoạn xét xử sơ thẩm vụ án hình sự theo BLTTHS

Các tin khác

Bàn về công tác khám nghiệm hiện trường các vụ tai nạn giao thông đường thủy nội địa

Luật sư công: Kiến nghị các giải pháp thu hút đội ngũ luật sư làm việc cho Nhà nước

Tội 'Đe dọa giết người' trong BLHS Cộng hòa Liên Bang Đức và một số kinh nghiệm đối với Việt Nam

Bàn về tội "Sản xuất, buôn bán hàng giả": Hành vi và hình phạt