1. Vướng mắc, bất cập
Một là, khoản 1 Điều 127 Luật Tư pháp người chưa thành niên quy định: “Người chưa thành niên bị kết án được coi là không có án tích, nếu thuộc một trong các trường hợp sau đây: a) Người từ đủ 14 tuổi đến dưới 16 tuổi; b) Người từ đủ 16 tuổi đến dưới 18 tuổi bị kết án về tội phạm ít nghiêm trọng, tội phạm nghiêm trọng hoặc tội phạm rất nghiêm trọng do vô ý”.
Như vậy, khi thực hiện hành vi nguy hiểm cho xã hội lần sau sẽ không lấy hành vi nguy hiểm cho xã hội đã bị truy cứu trách nhiệm hình sự trước đó để làm căn cứ truy cứu trách nhiệm hình sự cho lần này vì không có án tích. Tuy nhiên, nếu hành vi nguy hiểm cho xã hội của người đó trong lần đầu chưa đến mức truy cứu trách nhiệm hình sự mà chỉ bị xử phạt vi phạm hành chính thì lại lấy đó làm căn cứ để truy cứu trách nhiệm hình sự đối với hành vi nguy hiểm lần sau. Như vậy, sẽ không đánh giá hết tính chất, mức độ nguy hiểm của hành vi phạm tội và lẽ công bằng khi áp dụng pháp luật cho người chưa thành niên phạm tội.
Ảnh minh họa. Nguồn: Internet.
Ví dụ: Ngày 01/01/2026, Nguyễn Văn A. (là người dưới 18 tuổi) bị Công an xử phạt vi phạm hành chính về hành vi gây gối trật tự công cộng, mức phạt cảnh cáo theo quy định tại Điều 7 Nghị định 144/2021/NĐ-CP ngày 31/12/2021 của Chính phủ quy định về xử phạt vi phạm hành chính trong lĩnh vực an ninh, trật tự, an toàn xã hội. Ngày 01/4/2026, Nguyễn Văn A. tiếp tục có hành vi gây gối trật tự công cộng và bị khởi tố về tội “Gây rối trật tự công cộng” quy định tại khoản 1 Điều 318 BLHS, bởi hành vi gây rối trật tự công cộng vào ngày 01/01/2026 đã bị xử phạt vi phạm hành chính và đến ngày 01/4/2026 thì vẫn chưa hết thời hạn được coi là chưa bị xử lý vi phạm hành chính theo quy định tại Điều 7 Luật Xử lý vi phạm hành chính. Do đó, hành vi ngày 01/4/2026 của A. đủ yếu tố cấu thành tội phạm. Tuy nhiên, nếu hành vi ngày 01/01/2026 của A. đủ yếu tố cấu thành tội phạm, bị kết án mới mức phạt tiền 5.000.000 đồng thì sẽ được coi là không có án tích theo quy định tại khoản 1 Điều 127 Luật Tư pháp người chưa thành niên và trong lần tiếp theo vào ngày 01/4/2026, A. sẽ không bị truy cứu trách nhiệm hình sự về tội “Gây rối trật tự công cộng” theo quy định tại khoản 1 Điều 318 BLHS.
Hai là, còn có nhiều cách hiểu khác nhau đối với quy định tại khoản 2 Điều 127 Luật Tư pháp người chưa thành niên. Khoản 2 Điều 127 Luật Tư pháp người chưa thành niên quy định: “Người từ đủ 16 tuổi đến dưới 18 tuổi bị kết án về tội phạm rất nghiêm trọng do cố ý hoặc tội phạm đặc biệt nghiêm trọng đương nhiên được xóa án tích nếu từ khi chấp hành xong hình phạt hoặc hết thời gian thử thách án treo hoặc từ khi hết thời hiệu thi hành bản án, người đó không thực hiện hành vi phạm tội mới trong thời hạn sau đây:a) 03 tháng trong trường hợp bị phạt cảnh cáo, phạt tiền, phạt cải tạo không giam giữ hoặc phạt tù nhưng được hưởng án treo; b) 06 tháng trong trường hợp bị phạt tù đến 05 năm; c) 01 năm trong trường hợp bị phạt tù từ trên 05 năm đến 15 năm; d) 02 năm trong trường hợp bị phạt tù trên 15 năm”.
Quan điểm thứ nhất cho rằng: Điều 127 Luật Tư pháp người chưa thành niên không có quy định trường hợp xóa án tích theo quyết định của Tòa án, do đó khi có người chưa thành niên phạm một trong các tội quy định tại Chương XIII và Chương XXVI của BLHS thì áp dụng quy định tại Điều 71 BLHS để xác định việc xóa án tích.
Quan điểm thứ hai cũng là quan điểm tác giả: Trong mọi loại tội phạm mà người chưa thành niên có hành vi phạm tội (kể cả các tội phạm quy định tại Chương XIII và Chương XXVI của BLHS), nếu thuộc trường hợp quy định tại khoản 2 Điều 127 Luật Tư pháp người chưa thành niên thì đều thuộc trường hợp đương nhiên được xóa án tích, bởi đây là quy định riêng, cụ thể cho đối tượng là người chưa thành niên phạm tội và theo nguyên tắc: Về cùng một vấn đề, nếu luật riêng có quy định thì áp dụng luật riêng, nếu luật riêng không quy định thì áp dụng quy định chung. Đồng thời, với quy định như vậy sẽ phù hợp với nguyên tắc, đường lối, chính sách hình sự cho người chưa thành niên phạm tội và phù hợp với trình độ nhận thức, sự phát triển tâm sinh lý của người chưa thành niên.
2. Kiến nghị, đề xuất
Qua nghiên cứu các quy định của pháp luật về xóa án tích đối với người chưa thành niên phạm tội và thực tiễn áp dụng pháp luật, tác giả đề xuất, kiến nghị một số nội dung sau:
Một là, cần sửa đổi, bổ sung quy định về thời hạn được coi là chưa bị xử lý vi phạm hành chính quy định tại Điều 7 Luật Xử lý vi phạm hành chính theo hướng bổ sung trường hợp được coi là chưa bị xử lý vi phạm hành chính đối với người chưa thành niên có hành vi vi phạm pháp luật đã bị xử phạt vi phạm hành chính và đã chấp hành xong quyết định xử phạt.
Hai là, thời gian tới Hội đồng Thẩm phán Tòa án nhân dân Tối cao cần có hướng dẫn thống nhất về trường hợp đương nhiên được xóa án tích và trường hợp xóa án tích theo quyết định của Tòa án đối với người chưa thành niên phạm tội để có cách hiểu và áp dụng pháp luật thống nhất.
Trên đây là những ý kiến, quan điểm của tác giả trong quá trình nghiên cứu, áp dụng pháp luật tại Tòa án. Rất mong nhận được những chia sẽ, đóng góp từ quý đồng nghiệp.
VÕ MINH TUẤN
Tòa án quân sự Khu vực 1 Quân khu 5
