Ảnh minh họa.
Độc quyền thị trường vàng ở Việt Nam có thể được nhìn nhận từ nhiều góc độ khác nhau. Một số người cho rằng, việc duy trì độc quyền giúp Nhà nước có thể kiểm soát tốt hơn đối với thị trường, từ đó đảm bảo an ninh kinh tế và ổn định vĩ mô. Trong khi đó, một số khác lại cho rằng, độc quyền làm hạn chế sự cạnh tranh, đổi mới và sáng tạo, cũng như làm giảm quyền lợi của người tiêu dùng.
Pháp luật Việt Nam đã có những quy định cụ thể liên quan đến thị trường vàng. Theo Nghị định 24/2012/NĐ-CP về quản lý hoạt động kinh doanh vàng, Nhà nước có chính sách độc quyền trong sản xuất vàng miếng, và chỉ có một số doanh nghiệp được cấp phép kinh doanh vàng miếng. Điều này được cho là nhằm mục đích kiểm soát lạm phát và bảo vệ nền kinh tế. Tuy nhiên, điều này cũng tạo ra một thị trường không hoàn toàn tự do, nơi mà giá vàng có thể bị ảnh hưởng bởi các quyết định của những doanh nghiệp được cấp phép hơn là bởi cung và cầu trên thị trường.
Gần đây, Ngân hàng Nhà nước Việt Nam (NHNN) cũng đã ban hành Thông tư 12/2023/TT-NHNN, có hiệu lực từ ngày 27/11/2023, sửa đổi và bổ sung một số điều của các văn bản quy phạm pháp luật liên quan đến thị trường vàng. Thông tư này có hiệu lực đã đánh dấu một bước ngoặt quan trọng trong việc quản lý thị trường vàng tại Việt Nam, cung cấp một số quy định mới về mua bán vàng miếng, nhằm mục tiêu tạo điều kiện thuận lợi hơn cho các hoạt động kinh doanh vàng, đồng thời tăng cường khả năng giám sát và quản lý của NHNN. Các quy định này bao gồm việc mở rộng danh sách các địa điểm được phép mua bán vàng miếng và cải thiện quy trình cấp phép kinh doanh vàng.
Câu hỏi đặt ra là, tại sao Việt Nam chưa bỏ độc quyền thị trường vàng? Đây là một vấn đề phức tạp, đòi hỏi sự cân nhắc kỹ lưỡng giữa việc đảm bảo ổn định kinh tế và khuyến khích sự phát triển của thị trường theo hướng minh bạch và công bằng. Để thực hiện được điều này, có thể cần phải xem xét lại các quy định hiện hành, đồng thời tăng cường các biện pháp giám sát và quản lý thị trường một cách hiệu quả hơn.
Trong bối cảnh kinh tế toàn cầu hóa, việc độc quyền vàng của Nhà nước không chỉ là một chủ đề gây tranh cãi mà còn là một vấn đề phức tạp có nhiều lý do và hậu quả.
Đầu tiên, việc độc quyền này có thể được xem là một biện pháp nhằm ổn định kinh tế vĩ mô, thông qua việc kiểm soát lượng vàng trong nước, từ đó kiểm soát lạm phát và bảo vệ giá trị của đồng tiền quốc gia.
Thứ hai, độc quyền vàng cũng giúp Nhà nước có khả năng can thiệp vào thị trường một cách hiệu quả khi cần thiết, như trong trường hợp có biến động lớn về giá cả hoặc trong tình huống kinh tế khẩn cấp.
Mặt khác, việc này cũng gây ra nhiều lo ngại về sự minh bạch và cơ hội cho các doanh nghiệp khác tham gia thị trường. Khung pháp lý cụ thể về độc quyền vàng thường được quy định trong các văn bản pháp luật như Luật Ngân hàng Nhà nước, Nghị định quy định về việc kinh doanh vàng, và các quy định liên quan khác của Bộ Tài chính. Những văn bản này đề ra các nguyên tắc và khung pháp lý cho việc quản lý vàng, đồng thời đặt ra các hạn chế và điều kiện cho việc kinh doanh vàng.
Bên cạnh đó, việc độc quyền vàng cũng phản ánh một phần của chính sách tiền tệ quốc gia, nơi mà vàng không chỉ là một hàng hóa mà còn là một công cụ chính sách. Vàng được coi là một phần của dự trữ quốc gia, và việc quản lý dự trữ này là một phần quan trọng của việc duy trì sự ổn định kinh tế. Điều này đòi hỏi một cơ quan quản lý mạnh mẽ và có năng lực để đảm bảo rằng vàng được sử dụng một cách hiệu quả và phù hợp với mục tiêu chung của đất nước.
Tuy nhiên, việc độc quyền vàng cũng có thể tạo ra những rủi ro nhất định, như việc tập trung quyền lực và tài sản vào tay Nhà nước có thể làm giảm sự cạnh tranh và đổi mới trong ngành. Điều này có thể dẫn đến việc lạm dụng quyền lực và tham nhũng, cũng như làm giảm khả năng của thị trường trong việc phản ứng linh hoạt với các thay đổi kinh tế.
Mới đây, các bộ ngành đã có những đề xuất về việc xóa bỏ độc quyền vàng. Tuy nhiên, sau một thời gian giảm, giá vàng đã tăng đột biến chỉ trong mấy ngày gần đây, gây ra nhiều quan ngại và tranh luận trong dư luận và giới chuyên môn. Sự tăng giá này có thể được giải thích qua nhiều yếu tố, từ tâm lý nhà đầu tư, các yếu tố vĩ mô, cho đến những thay đổi trong chính sách quản lý thị trường vàng của Nhà nước.
Trước hết, việc duy trì độc quyền vàng miếng SJC đã tạo ra một sự chênh lệch lớn giữa giá vàng trong nước và thế giới. Việc này không chỉ ảnh hưởng đến người tiêu dùng mà còn tạo ra những bất cập trong quản lý thị trường vàng.
Nghị định 24/2012/NĐ-CP quản lý hoạt động kinh doanh vàng đã được đề cập như là một trong những nguyên nhân chính yếu dẫn đến tình trạng hiện tại, khi nó chỉ quy định về vàng vật chất và vàng miếng được chọn là thương hiệu quốc gia và Nhà nước sản xuất, độc quyền kinh doanh vàng miếng.
Khi có thông tin về việc Nhà nước sẽ không còn duy trì độc quyền vàng miếng SJC, sau một giai đoạn giảm, giá vàng gần đây nhất đã tăng một cách đột biến. Điều này có thể được giải thích qua việc xem xét dưới góc độ tâm lý nhà đầu tư. Cụ thể, nhiều nhà đầu tư có thể đã nhanh chóng mua vào với hy vọng giá sẽ tăng cao hơn nữa trong tương lai. Điều này, cùng với việc nguồn cung hạn chế, đã tạo ra một áp lực tăng giá mạnh mẽ trên thị trường.
Ngoài ra, việc giá vàng tăng đột biến cũng phản ánh những lo ngại về lạm phát và bất ổn kinh tế vĩ mô. Vàng thường được coi là một kênh đầu tư an toàn trong bối cảnh kinh tế không chắc chắn, và sự tăng giá có thể là dấu hiệu cho thấy nhà đầu tư đang tìm kiếm sự an toàn trong vàng.
Để ổn định thị trường vàng và tránh những biến động giá không mong muốn, cần có sự can thiệp kịp thời từ phía Ngân hàng Nhà nước và các cơ quan quản lý. Việc này có thể bao gồm việc tăng cung vàng miếng SJC để đáp ứng nhu cầu thị trường, như đã được Ngân hàng Nhà nước tuyên bố sẵn sàng thực hiện. Đồng thời, cần có những biện pháp để quản lý tâm lý nhà đầu tư, tránh tạo ra những cơn sốt giá vàng không dựa trên cơ sở kinh tế vững chắc.
Cuối cùng, việc xóa bỏ độc quyền vàng miếng SJC cần được tiến hành một cách thận trọng, đảm bảo rằng mọi thay đổi chính sách đều phải được cân nhắc kỹ lưỡng về mặt pháp lý và kinh tế, để tránh gây ra những hậu quả không lường trước được. Sự thay đổi này không chỉ ảnh hưởng đến thị trường vàng mà còn có thể tác động đến nền kinh tế vĩ mô, do đó cần được tiếp cận một cách toàn diện và đa chiều.
Luật sư NGUYỄN THANH HÀ
Công ty Luật SB Law
Đoàn Luật sư TP. Hà Nội
