Dịch vụ cá nhân trong vòng xoáy chi phí tố tụng
Chi phí luật sư mang bản chất của một giao dịch dân sự tự nguyện, dựa trên thỏa thuận giữa khách hàng và luật sư nhằm cung cấp dịch vụ pháp lý. Điều này khác biệt hoàn toàn với các loại chi phí tố tụng khác như chi phí giám định, phiên dịch hay thẩm định tại chỗ, vốn được phát sinh và chi trả để đảm bảo quá trình xét xử do cơ quan tố tụng nhà nước thực hiện. Những chi phí này mang tính bắt buộc và phục vụ trực tiếp cho hoạt động tố tụng khách quan, không phụ thuộc vào ý chí của cá nhân hay đương sự.
Ảnh minh họa.
Trong khi các chi phí như giám định hay phiên dịch được xem là một phần thiết yếu để hoàn tất quy trình tố tụng theo quy định của pháp luật, chi phí luật sư lại xuất phát từ nhu cầu chủ quan của đương sự muốn bảo vệ quyền lợi của mình một cách hiệu quả nhất. Điều này làm nổi bật sự khác biệt trong bản chất pháp lý: chi phí tố tụng có tính công vụ và mang nghĩa vụ pháp lý, còn chi phí luật sư thuần túy là một hợp đồng dịch vụ có tính chất dân sự.
Cũng như quy định hiện có tại Điều 168 Bộ luật Tố tụng dân sự, việc đưa chi phí luật sư vào danh sách chi phí tố tụng trong Pháp lệnh mới dẫn đến hệ quả pháp lý không rõ ràng. Cách phân loại này khiến chi phí luật sư bị đồng nhất với các chi phí mang tính kỹ thuật hoặc hành chính, từ đó tạo ra nguyên tắc “người yêu cầu tự thanh toán”. Nguyên tắc này vô tình phủ nhận quyền lợi của bên thắng kiện khi họ phải tự gánh chịu chi phí thuê luật sư, dù họ đã thắng kiện và bảo vệ thành công quyền lợi của mình.
Điều này cũng làm phát sinh nghịch lý, bên thắng kiện bỏ ra chi phí hợp pháp để thuê luật sư bảo vệ mình, nhưng khi thắng kiện lại không được bồi hoàn khoản này từ bên thua kiện. Trong khi đó, các chi phí tố tụng khác thường được bên thua kiện chịu trách nhiệm chi trả theo phán quyết của Tòa án. Điều này không chỉ bất công với bên thắng kiện mà còn khiến việc thuê luật sư trở thành một gánh nặng tài chính không nhỏ, làm hạn chế quyền tiếp cận công lý của đương sự.
Thêm vào đó, chi phí luật sư vốn dĩ chịu sự điều chỉnh của Luật Luật sư và Bộ luật Dân sự, nơi bảo đảm tính tự do thỏa thuận giữa hai bên. Việc gom chi phí này vào nhóm chi phí tố tụng có thể dẫn đến sự can thiệp không cần thiết của cơ quan tố tụng vào mối quan hệ dân sự thuần túy. Điều này đi ngược lại với nguyên tắc tự do ký kết hợp đồng, vốn là nền tảng của pháp luật dân sự.
Do đó, sự nhầm lẫn về bản chất chi phí luật sư và các chi phí tố tụng còn lại tạo ra một vòng luẩn quẩn pháp lý, làm suy giảm tính minh bạch và công bằng trong quá trình tố tụng, đồng thời ảnh hưởng đến quyền lợi chính đáng của đương sự.
Khó khăn trong việc yêu cầu bồi thường chi phí luật sư
Khó khăn trong việc yêu cầu bồi thường chi phí luật sư xuất phát từ quy định tại Điều 168 Bộ luật Tố tụng Dân sự 2015. Theo đó, bên nào mời luật sư thì bên đó phải chịu trách nhiệm thanh toán chi phí dịch vụ này, trừ khi có thỏa thuận khác. Trên thực tế, khi bên thắng kiện yêu cầu bên thua kiện bồi hoàn chi phí luật sư, Tòa án thường bác bỏ yêu cầu này vì đây là khoản tự nguyện, không được coi là chi phí bắt buộc trong quá trình tố tụng.
Điều này dẫn đến sự bất hợp lý về mặt công bằng. Người thắng kiện, dù đã chứng minh được quyền lợi của mình, vẫn phải tự chịu chi phí luật sư mà không được bồi hoàn. Gánh nặng tài chính này làm giảm động lực sử dụng dịch vụ luật sư để bảo vệ quyền lợi chính đáng và vô tình khiến bên thua kiện không phải chịu trách nhiệm về tổn thất mà họ gây ra trong quá trình tranh tụng.
Tách bạch chi phí luật sư khỏi chi phí tố tụng
Để giải quyết vấn đề này, cần có sự phân định rõ ràng giữa chi phí luật sư và chi phí tố tụng. Cụ thể, chi phí luật sư nên được coi là một loại bồi thường thiệt hại: Khi đương sự thắng kiện, họ có thể yêu cầu Tòa án buộc bên thua kiện bồi thường chi phí luật sư như một phần của thiệt hại phát sinh do hành vi xâm phạm quyền lợi. Điều này phù hợp với nguyên tắc bồi thường thiệt hại trong Bộ luật Dân sự. Chi phí tố tụng chỉ bao gồm các chi phí phục vụ hoạt động tố tụng của cơ quan nhà nước: Như chi phí giám định, phiên dịch, thẩm định tại chỗ, hay chi phí tổ chức phiên tòa trực tuyến. Những chi phí này mang tính bắt buộc và không liên quan đến thỏa thuận tự nguyện của đương sự. Sửa đổi các văn bản hướng dẫn liên quan: Để đảm bảo tính thống nhất và rõ ràng trong việc áp dụng pháp luật, cần có hướng dẫn cụ thể về việc Tòa án xem xét chi phí luật sư như một phần thiệt hại có thể được bồi thường khi giải quyết vụ án.
Việc đưa chi phí luật sư vào danh mục chi phí tố tụng trong pháp lệnh mới đã tạo ra nhiều mâu thuẫn về bản chất pháp lý và thực tiễn áp dụng. Để bảo đảm quyền lợi chính đáng của đương sự và tính minh bạch của hệ thống pháp luật, chi phí luật sư nên được xem xét như một khoản bồi thường thiệt hại thay vì một loại chi phí tố tụng. Sự phân loại rõ ràng này sẽ giúp giải quyết hiệu quả các vướng mắc hiện nay và nâng cao niềm tin của người dân vào hệ thống tư pháp.
