Quê ngoại Bác Hồ ở Hoàng Trù, nơi có công lớn chăm lo, nuôi dạy cho đất nước nhiều nhân tài mà tiêu biểu là Chủ tịch Hồ Chí Minh.
Dòng họ Hoàng Xuân phát tích ở làng Hoàng Vân, tổng An Lạc, huyện Đông Yên, phủ Khoái Châu (nay là thôn Vân Nội, xã Hồng Tiến, huyện Khoái Châu, tỉnh Hưng Yên). Đây là một dòng họ quyền quý qua các triều đại, có nhiều người được phong tước Hầu và Quận công. Dưới thời Vĩnh Tộ (1619-1628), một người họ Hoàng Xuân giữ chức Võ Ban tướng quân trong một chuyến đi dẹp loạn ở vùng Thuận Quảng phải lòng một cô gái xinh đẹp, nết na ở làng Nghĩa Liệt, huyện Hưng Nguyên, tỉnh Nghệ An. Ông đã lấy cô gái ấy làm vợ và lập ra dòng họ Hoàng Xuân ở chính nơi này.
Đến thế hệ thứ 9, ông Hoàng Phác Cần lấy vợ ở Hoàng Trù (còn gọi là làng Chùa) lập ra chi họ Hoàng Xuân. Ông Hoàng Xuân Cẩn đậu 3 khóa tú tài và sinh ra cụ Hoàng Xuân Đường (còn gọi là Hoàng Xuân Cát) ông ngoại của Chủ tịch Hồ Chí Minh.
Tết Mậu Dần (1878) trong lúc đi chúc Tết, ông Hoàng Xuân Đường gặp một cậu bé mồ côi Nguyễn Sinh Sắc, đưa về nuôi dạy như con đẻ của mình, tận tâm dạy giỗ việc học hành. Mới học có vài năm, Nguyễn Sinh Sắc đã biết xướng họa, bình văn với học trò giỏi lớp trước. Với sự nhạy cảm của mình, ông Hoàng Xuân Đường phát hiện ra tài năng hứa hẹn của cậu con nuôi nên cụ đã gửi Nguyễn Sinh Sắc theo học một nhà giáo nổi tiếng là Nguyễn Thúc Tự ở huyện Nghi Lộc. Ông Đường dồn của cải, tiền bạc cho cậu con nuôi học hành thành tài.
Năm Nguyễn Sinh Sắc 18 tuổi, mến đức, mến tài của cậu sinh đồ mồ côi, ông Hoàng Xuân Đường có nhã ý se duyên cùng cô con gái đầu lòng của mình. Ban đầu, vợ ông, bà Nguyễn Thị Kép sợ dân làng cười chê nhưng dần dần bà cũng đồng ý. Cuối năm 1881, ông Nguyễn Sinh Sắc và bà Hoàng Thị Loan làm lễ đính hôn tại gia đình ông Hoàng Xuân Đường, hai năm sau mới làm lễ thành hôn.
Sau khi lấy vợ, ông Nguyễn Sinh Sắc được gia đình vợ tiếp tục chăm lo để dùi mài kinh sử, đến kỳ thi Hương năm Giáp Ngọ (1894) đậu cử nhân. Vào kỳ thi Hội khoa Tân Sửu (1901) với quyết tâm đền đáp công ơn gia đình vợ, ông Nguyễn Sinh Sắc đã thi đậu Phó bảng, được vua Thành Thái ban biển “Ân tứ ninh gia” (Ơn vua ban cho gia đình tốt) và cờ Phó bảng phát khoa, cho hưởng lễ vinh quy bái tổ. Người dân Hoàng Trù xuống tận Vinh đón quan Phó bảng, với tính khiêm nhường ông nói với mọi người: “Tôi đậu chẳng có ích gì cho bà con làng xóm mà bà con phải đi rước”. Rồi ông cùng bà con đi bộ về quê nhà ở Hoàng Trù.
Trước vinh dự lần đầu tiên làng có người đậu đại khoa, nhân dân làng Sen đã góp công, góp của mua một ngôi nhà gỗ lợp tranh 5 gian dựng trên mảnh vườn rộng 4 sào 14 thước, rồi xuống làng Hoàng Trù mời quan Phó bảng về ở. Từ đó, gia đình ông Nguyễn Sinh Sắc mới về sống ở quê nội làng Sen.
Ông Nguyễn Sinh Sắc sinh ra 3 người con ưu tú cho đất nước. Năm 1884 sinh con gái đầu lòng Nguyễn Thị Thanh; năm 1888 sinh Nguyễn Sinh Khiêm; năm 1890 sinh Nguyễn Sinh Cung.
Sau này, khi Bác Hồ về thăm quê lần thứ 2, Người về làng Hoàng Trù quê ngoại trước sau mới về làng Sen quê nội. Nơi đầu tiên Bác đến là ngôi nhà gắn với tuổi ấu thơ của mình, Người xúc động dâng hương tưởng nhớ tổ tiên và ông bà ngoại. Người ngồi trước thềm nhà, ân cần nói chuyện với bà con làng xóm.
Phát huy truyền thống của các thế hệ cha ông, ngày nay dòng họ Hoàng Xuân vẫn đang tiếp tục cống hiến cho quê hương, đất nước.
Ngôi nhà nơi Nguyễn Sinh Cung cất tiếng khóc chào đời.
Khu di tích Bác Hồ ở làng Chùa có nhà thờ chi họ Hoàng Xuân, được ông Hoàng Xuân Đường lập ra để thờ cúng cổ nội là Hoàng Xuân Mượu (còn gọi là Hoàng Trọng Mão) ông nội Hoàng Xuân Lý và thân phụ Hoàng Xuân Cẩn. Trên xà nhà còn ghi rõ năm hoàn thành “Vào năm Tự Đức thứ 34/1882”. Đôi quyết phía trước có đôi câu đối nói lên uy danh của dòng họ: “Hoàng Vân chính khí truyền thiên cổ Chung Cự hùng thanh chấn ức niên”. Nghĩa là: “Hoàng Vân khí tốt truyền từ ngàn năm trước Chung cự tiếng hùng vọng đến vạn năm sau” . Năm 1868, bà Nguyễn Thị Kép sinh hạ con gái đầu lòng Hoàng Thị Loan, thân mẫu Chủ tịch Hồ Chí Minh. Năm 1883, để chuẩn bị cho lễ thành hôn của hai con Nguyễn Sinh Sắc và Hoàng Thị Loan, ông Hoàng Xuân Đường cho dựng cho một ngôi nhà tranh 3 gian. Tại ngôi nhà này, Bác Hồ đã cất tiếng khóc chào đời. Ngày tần tảo ngoài đồng, đêm đêm dưới ngọn đèn dầu, bà Hoàng Thị Loan lại ngồi vào khung cửi dệt vải, dệt lụa. Vừa dệt, vừa ru: “À ơi! Làm người đói sạch, rách thơm Công danh phủi nhẹ, nước non phải đền”. Dòng họ Hoàng Xuân thời nào cũng có người có công với đất nước. Trong đó còn có ông Hoàng Xuân Hoành, một trong những người thành lập ra Hội Duy Tân. Ông cũng là người trực tiếp dìu dắt bà Nguyễn Thị Thanh vào Hội này. Năm 1915, khi về hoạt động ở thôn Mỹ Thiện, xã Tràng Cát (nay là xã Nam Cát, huyện Nam Đàn), do bị một tên học trò cũ chỉ điểm, ông bị bắt. Thực dân Pháp không khai thác được thông tin gì từ ông nên đã kết tội ông 10 năm tù, đày đến Lao Bảo. |
HẢI HƯNG – NGUYỄN TUYẾN
Tìm hiểu những điều vẫn còn ít người biết về Chủ tịch Hồ Chí Minh
