Ảnh minh họa.
1. Quy định về áp dụng biện pháp bắt buộc chữa bệnh
Cụ thể, theo Điều 49, Bộ luật Hình sự năm 2015, biện pháp bắt buộc chữa bệnh áp dụng với:
- Người thực hiện hành vi nguy hiểm cho xã hội trong khi mắc bệnh tâm thần, một bệnh khác làm mất khả năng nhận thức hoặc khả năng điều khiển hành vi của mình;
- Người phạm tội trong khi có năng lực trách nhiệm hình sự nhưng trước khi bị kết án đã mắc bệnh tới mức mất khả năng nhận thức hoặc khả năng điều khiển hành vi của mình;
- Người đang chấp hành hình phạt tù mà bị bệnh tới mức mất khả năng nhận thức hoặc khả năng điều khiển hành vi của mình.
Theo đó, Bộ luật Hình sự cũng không quy định thời gian áp dụng biện pháp bắt buộc chữa bệnh, do đó thời gian bắt buộc chữa bệnh không bị hạn chế, người được đưa vào các cơ sở điều trị chuyên khoa sẽ được điều trị cho đến khi khỏi bệnh. Đồng thời, việc xác định người phạm tội đã khỏi bệnh hay chưa phải căn cứ kết luận giám định pháp y, giám định pháp y tâm thần của hội đồng giám định có thẩm quyền. Đối với người đang chấp hành án phạt tù thì thời gian bắt buộc chữa bệnh được trừ vào thời hạn chấp hành hình phạt tù.
2. Thẩm quyền áp dụng biện pháp bắt buộc chữa bệnh
Tùy theo từng trường hợp áp dụng biện pháp bắt buộc chữa bệnh khác nhau mà thẩm quyền ra quyết định áp dụng cũng khác nhau:
- Giai đoạn điều tra:
Trường hợp có nghi ngờ người thực hiện hành vi nguy hiểm cho xã hội không có năng lực trách nhiệm hình sự, cơ quan điều tra đang thụ lý giải quyết vụ án phải trưng cầu giám định pháp y tâm thần.
Cơ quan điều tra gửi văn bản đề nghị áp dụng biện pháp bắt buộc chữa bệnh cùng kết luận giám định cho Viện kiểm sát.
Trong thời hạn 03 ngày, Viện Kiểm sát quyết định áp dụng biện pháp chữa bệnh đối với bị can, hoặc yêu cầu Cơ quan điều tra trưng cầu giám định bổ sung, giám định lại nếu thấy chưa đủ căn cứ để quyết định.
- Giai đoạn truy tố:
Sau khi nhận được hồ sơ vụ án và bản kết luận điều tra, nếu có căn cứ cho rằng bị can không có năng lực trách nhiệm hình sự thì Viện kiểm sát trưng cầu giám định pháp y tâm thần.
Căn cứ vào kết luận giám định, Viện kiểm sát có thể ra một trong các quyết định:
+ Tạm đình chỉ vụ án và áp dụng biện pháp bắt buộc chữa bệnh;
+ Đình chỉ vụ án và áp dụng biện pháp bắt buộc chữa bệnh;
+ Trả hồ sơ để điều tra bổ sung;
+ Truy tố bị can trước Tòa án.
- Giai đoạn xét xử của Tòa án.
Sau khi thụ lý vụ án, nếu có căn cứ cho rằng bị can, bị cáo không có năng lực trách nhiệm hình sự thì Tòa án trưng cầu giám định pháp y tâm thần. Căn cứ vào kết luận giám định, Tòa án có thể ra một trong những quyết định:
+ Quyết định tạm đình chỉ hoặc đình chỉ vụ án và áp dụng biện pháp bắt buộc chữa bệnh;
+ Trả hồ sơ để điều tra lại hoặc điều tra bổ sung: Miễn trách nhiệm hình sự hoặc miễn hình phạt và áp dụng biện pháp bắt buộc chữa bệnh;
+ Đưa vụ án ra xét xử.
3. Đình chỉ thi hành biện pháp bắt buộc chữa bệnh
Khi người bị bắt buộc chữa bệnh khỏi bệnh, Thủ trưởng cơ sở bắt buộc chữa bệnh tâm thần thông báo cho cơ quan đã đề nghị áp dụng biện pháp bắt buộc chữa bệnh để yêu cầu Hội đồng giám định pháp y tâm thần tiến hành giám định về tình trạng bệnh của người đó.
Căn cứ vào kết luận của Hội đồng giám định pháp y tâm thần về việc người bị bắt buộc chữa bệnh đã khỏi bệnh, cơ quan đã đề nghị áp dụng biện pháp bắt buộc chữa bệnh hoặc Viện Kiểm sát, Tòa án đã ra quyết định áp dụng biện pháp bắt buộc chữa bệnh ra quyết định đình chỉ việc thi hành biện pháp này.
Sau khi nhận được quyết định đình chỉ thi hành biện pháp bắt buộc chữa bệnh, cơ quan đã đề nghị áp dụng biện pháp bắt buộc chữa bệnh hoặc Viện Kiểm sát, Tòa án phải gửi ngay cho cơ sở bắt buộc chữa bệnh và người đại diện của người bị bắt buộc chữa bệnh.
Tòa án, cơ quan đã đề nghị áp dụng biện pháp bắt buộc chữa bệnh phải đến nhận người bị bắt buộc chữa bệnh, trường hợp Viện Kiểm sát ra quyết định đình chỉ thì khi nhận quyết định đình chỉ, đại diện của người bị bắt buộc chữa bệnh phải đến nhận người đó. Việc giao nhận phải lập biên bản, trong đó ghi rõ thời gian chữa bệnh tại cơ sở bắt buộc chữa bệnh tâm thần.
4. Đề xuất, kiến nghị
Các quy định của pháp luật hình sự nêu trên đã quy định rõ đối tượng bị áp dụng biện pháp bắt buộc chữa bệnh, thẩm quyền, trình tự, thủ tục áp dụng biện pháp bắt buộc chữa bệnh trong mỗi giai đoạn tố tụng là bị can, bị cáo, người đang chấp hành án phạt tù. Tuy nhiên, việc áp dụng biện pháp bắt buộc chữa bệnh trong giai đoạn giải quyết tố giác, tin báo về tội phạm và kiến nghị khởi tố (giải quyết nguồn tin về tội phạm) lại chưa được đề cập đến trong Bộ luật Hình sư.
Do đó, trong quá trình thực hiện đã phát sinh những khó khăn, vướng mắc đối với người thực hiện hành vi nguy hiểm cho xã hội trong khi đang mắc bệnh tâm thần hoặc một bệnh khác làm mất khả năng nhận thức hoặc khả năng điều khiển hành vi. Nếu không áp dụng biện pháp bắt buộc chữa bệnh đối với những đối tượng này thì chính những đối tượng này có thể sẽ là mối đe dọa lớn tới tính mạng, sức khỏe, gây thiệt hại về tài sản, trật tự, an toàn xã hội…
Như vậy, đề nghị cần sửa đổi bổ sung quy định của pháp luật về thủ tục áp dụng biện pháp bắt buộc chữa bệnh trong giai đoạn giải quyết nguồn tin về tội phạm. Bên cạnh đó, cần bổ sung quy định tại khoản 3, Điều 49, Bộ luật Hình sự: Thời gian bắt buộc chữa bệnh được trừ vào thời hạn chấp hành hình phạt tù khi người đó đang chấp hành một bản án có hiệu lực pháp luật.
NGUYỄN THỊ YẾN HOA
Tòa án Quân sự Quân khu 1
