Ảnh minh họa.
Những ảnh hưởng của đình công đến sự phát triển của kinh tế - xã hội
Cùng với sự phát triển của thị trường lao động, việc ghi nhận quyền đình công cho người lao động là hết sức cần thiết. Tuy nhiên, việc đình công cũng có những ảnh hưởng tiêu cực và sẽ để lại hậu quả nghiêm trọng, nặng nề. Ở mức độ khác nhau, đình công làm mất ổn định đời sống kinh tế - xã hội của đất nước. Ảnh hưởng xấu đến chính sách khuyến khích và thu hút vốn đầu tư nước ngoài do tâm lý e ngại của các chủ nhà đầu tư nước ngoài trước tình trạng đình công kéo dài của người lao động. Đặc biệt, nếu cuộc đình công được tiến hành bởi người lao động làm việc trong các doanh nghiệp phục vụ công cộng, doanh nghiệp sản xuất sản phẩm trực tiếp phục vụ an ninh - quốc phòng… thì đời sống sinh hoạt của nhân dân, sự phát triển của nền kinh tế - xã hội và an ninh quốc phòng của đất nước càng bị đe dọa.
Đình công làm ngưng trệ sản xuất kinh doanh, gây thiệt hại về kinh tế cho doanh nghiệp. Nếu diễn ra trong thời gian dài ở phạm vi toàn doanh nghiệp, có thể dẫn đến tình trạng doanh nghiệp không có đủ sản phẩm để cung cấp cho khách hàng, không thực hiện đúng các hợp đồng đã giao kết và phải gánh chịu thiệt hại về vật chất. Hơn nữa, trong nhiều trường hợp, do đình công xảy ra nhiều lần hoặc kéo dài dẫn đến uy tín của doanh nghiệp đối với khách hàng bị giảm sút.
Nếu người lao động sử dụng quyền đình công nhưng lại đình công bất hợp pháp thì bản thân họ cũng chịu nhiều thiệt thòi trong thời gian ngừng việc, đặc biệt ảnh hưởng đến tiền lương, đời sống của họ. Ngoài ra, nếu người lao động gây ra thiệt hại cho người sử dụng lao động thì có thể bị xử lý vi phạm hành chính hoặc nặng hơn thì có thể bị truy cứu trách nhiệm hình sự.
Những quy định về đình công tại Bộ luật Lao động (BLLĐ) năm 2019 có ý nghĩa khắc phục ngay những bất cập, nhằm tạo môi trường pháp lý linh hoạt, bảo đảm tốt nhất quyền và lợi ích các bên cũng như bảo đảm phù hợp với sự phát triển của quan hệ lao động và sự phát triển kinh tế - xã hội của đất nước.
Những quy định mới về đình công theo Bộ luật Lao động năm 2019
Khái niệm về đình công
Về cơ bản, các quy định đình công trong BLLĐ năm 2019 đã được sửa đổi, bổ sung trên cơ sở kế thừa các quy định trong BLLĐ năm 2012 nhằm khắc phục những hạn chế mà các quy định trong BLLĐ năm 2012 mắc phải khi áp dụng trên thực tế, đồng thời có sự thay đổi trong cách diễn đạt để bảo đảm thống nhất với các quy định trong các chương khác của BLLĐ năm 2019 nội dung có liên quan đến vấn đề đình công.
Theo quy định tại BLLĐ năm 2019 thì đình công được hiểu là: “Sự ngừng việc tạm thời, tự nguyện và có tổ chức của người lao động nhằm đạt được yêu cầu trong quá trình giải quyết tranh chấp lao động và tổ chức đại diện người lao động có quyền thương lượng tập thể là một bên tranh chấp lao động tập thể và tổ chức lãnh đạo”. Khái niệm đình công được quy định trong BLLĐ năm 2019 về cơ bản vẫn bao hàm những nội dung về bản chất của đình công, tính chất của đình công, chủ thể của quyền đình công và mục đích sử dụng quyền đình công của tập thể người lao động được quy định tại BLLĐ năm 2012. Tuy nhiên, khái niệm được đưa ra trong BLLĐ năm 2019 ngắn gọn và có tính khái quát hơn so với BLLĐ năm 2012 khi bỏ quy định về: “Việc đình công chỉ được tiến hành đối với các tranh chấp lao động tập thể về lợi ích”. Việc quy định như trên đã khắc phục được hạn chế của BLLĐ năm 2012 khi giới hạn phạm vi cũng như quy mô của cuộc đình công chỉ diễn ra khi có tranh chấp lao động tập thể về lợi ích. Thay vào đó, BLLĐ năm 2019 ghi nhận: “Tổ chức đại diện người lao động có quyền thương lượng tập thể là một bên tranh chấp lao động tập thể và tổ chức lãnh đạo”. Tổ chức đại diện người lao động có quyền đình công trong các trường hợp quy định tại Điều 199 BLLĐ năm 2019. Như vậy, BLLĐ năm 2019 đã có riêng một điều luật để quy định cụ thể về các trường hợp được quyền đình công. Tuy nhiên, theo quy định trên thì đình công vẫn xuất phát từ tranh chấp lao động tập thể liên quan đến lợi ích. Nói cách khác, các cuộc đình công không phát sinh từ tranh chấp lao động tập thể về lợi ích sẽ bị coi là đình công bất hợp pháp. Mặc dù đã có sự sửa đổi, bổ sung trong các quy định về quyền, nhưng nếu xét dưới góc độ bản chất thì đình công vẫn chưa được thừa nhận phát sinh từ những tranh chấp lao động tập thể nói chung. Tuy nhiên, cách quy định về đình công trong BLLĐ năm 2019 cho thấy được việc sửa đổi, bổ sung BLLĐ đang đi theo hướng tích cực hơn, khắc phục khó khăn, đáp ứng yêu cầu thực tế, tiến tới phù hợp với các tiêu chuẩn lao động quốc tế.
Quy định về chủ thể có quyền lãnh đạo đình công
Theo truyền thống của BLLĐ, công đoàn là tổ chức xã hội của những người lao động, có vai trò quan trọng đối với việc đại diện, bảo vệ các quyền, lợi ích của người lao động. Tuy nhiên, trên tinh thần của BLLĐ năm 2019 thì không chỉ có tổ chức công đoàn mà còn xuất hiện nhiều tổ chức của người lao động nhằm bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của người lao động. Sự xuất hiện của tổ chức của người lao động tại doanh nghiệp là một điểm mới của BLLĐ năm 2019 so với BLLĐ năm 2012. Do BLLĐ năm 2019 đã dành riêng một chương để quy định về “tổ chức đại diện tại cơ sở” nên khi quy định về chủ thể có quyền lãnh đạo đình công, các nhà làm luật đã lồng ghép luôn vào các điều luật có liên quan. Bởi vậy mà BLLĐ năm 2019 đã lược bỏ Điều 210 theo như quy định tại BLLĐ năm 2012 để nhằm tách, tránh sự trùng lặp khi quy định.
Quy định về đình công đúng trình tự, thủ tục
Theo Điều 200 BLLĐ năm 2019 thì trình tự đình công bao gồm 03 bước:
(1) Lấy ý kiến về đình công;
(2) Ra quyết định đình công và thông báo đình công;
(3) Tiến hành đình công.
Trình tự đình công quy định trong BLLĐ năm 2019 về cơ bản giống với quy định tại BLLĐ năm 2012, tuy nhiên có sự bổ sung trong các quy định cụ thể về thủ tục lấy ý kiến đình công. Theo đó, bổ sung thêm một hình thức lấy ý kiến đình công, ngoài hình thức lấy phiếu và chữ ký đã được quy định tại khoản 2 Điều 212 BLLĐ năm 2012, đó là bằng “hình thức khác”. Việc quy định như trên đã tạo thêm điều kiện để tổ chức đại diện người lao động có quyền tổ chức và lãnh đạo đình công, có nhiều lựa chọn hơn trong việc quyết định hình thức lấy ý kiến, đồng thời đáp ứng được điều kiện nếu người lao động thuộc đối tượng đặc biệt, không thể bày tỏ quan điểm thông qua hai hình thức trên thì có thể sử dụng hình thức khác sao cho thuận lợi nhất. Không những vậy, BLLĐ năm 2019 còn bổ sung thêm quy định về nghĩa vụ của tổ chức đại diện người lao động cũng như người sử dụng lao động phải thực hiện trong quá trình tiến hành lấy ý kiến về đình công. Việc quy định như trên bảo đảm cho quá trình lấy ý kiến về đình công được diễn ra một cách thuận lợi nhất, không có sự cản trở, tác động từ người sử dụng lao động. Đồng thời, khi những quyền trên được bảo đảm thì việc lấy ý kiến cũng không được làm ảnh hưởng đến hoạt động sản xuất, kinh doanh, hay nói cách khác là xâm phạm đến lợi ích của người sử dụng lao động.
Quy định về các trường hợp pháp luật coi là đình công bất hợp pháp
Điều 204 BLLĐ năm 2019 đã bổ sung thêm 03 trường hợp đình công bất hợp pháp so với BLLĐ năm 2019, bao gồm: (1) Vi phạm các quy định về trình tự, thủ tục tiến hành đình công theo quy định của Bộ luật này; (2) Không do tổ chức đại diện người lao động có quyền tổ chức lãnh đạo đình công; (3) Không thuộc trường hợp được đình công tại Điều 199 của Bộ luật này. Đồng thời cũng loại bỏ 03 trường hợp đình công bất hợp pháp được quy định trước đó tại BLLĐ năm 2012, cụ thể như sau: (1) Không phát sinh từ tranh chấp lao động tập thể về lợi ích; (2) Tổ chức cho những người lao động không cùng làm việc cho một người sử dụng lao động đình công; (3) Khi vụ việc tranh chấp lao động tập thể chưa được cơ quan, tổ chức, cá nhân giải quyết theo quy định của BLLĐ.
Như vậy, việc sửa đổi, bổ sung cũng như loại bỏ một số trường hợp đình công bất hợp pháp là hoàn toàn hợp lý, thể hiện được tính đồng bộ, thống nhất theo các quy định về khái niệm, trình tự, thủ tục cũng như chủ thể có thẩm quyền lãnh đạo đình công theo quy định tại BLLĐ năm 2019 như đã đề cập ở trên.
Kiến nghị và giải pháp hoàn thiện pháp luật nhằm hạn chế, ngăn ngừa đình công bất hợp pháp
Về trình tự, thủ tục đình công
Thực tế cho thấy quy định của pháp luật về thời gian người lao động chuẩn bị cho cuộc đình công là quá dài, trong khi bức xúc của người lao động đòi hỏi phải giải quyết ngay nên xảy ra đình công tự phát, bất hợp pháp về trình tự, thủ tục là điều khó tránh khỏi. Thêm nữa, thời gian chờ đợi quá dài làm ảnh hưởng đến tâm lý đấu tranh với người sử dụng lao động của người lao động, từ đó làm ảnh hưởng đến kết quả của cuộc đình công. Đình công xảy ra không đúng trình tự pháp luật là do thủ tục còn rườm rà. Do vậy, Nhà nước cần nghiên cứu sửa đổi quy định về trình tự đình công theo hướng đơn giản hóa các thủ tục, rút ngắn thời gian chuẩn bị để bảo đảm thời cơ đình công và khả năng giành thắng lợi cho người lao động khi người lao động chấp hành đúng các quy định của pháp luật.
Về xử lý cuộc đình công không đúng trình tự, thủ tục
Bộ luật Lao động năm 2019 quy định chủ tịch UBND cấp huyện có trách nhiệm hướng dẫn, hỗ trợ các bên tiến hành các thủ tục giải quyết tranh chấp lao động. Tuy nhiên, nên quy định việc này cho giám đốc sở lao động - thương binh và xã hội thực hiện, đồng thời quy định rõ trình tự, thủ tục thực hiện và bổ sung quy định xử lý trách nhiệm của công đoàn và người lao động tham gia đình công vi phạm trình tự, thủ tục mà gây ra thiệt hại cho người sử dụng lao động.
Việc giao cho sở lao động - thương binh và xã hội thực hiện là phù hợp vì đây là cơ quan chuyên môn của tỉnh, trực tiếp theo dõi, quản lý nhà nước về lao động trên địa bàn tỉnh, có thể thực hiện một cách nhanh chóng nhất, tránh kéo dài việc đình công vi phạm trình tự, thủ tục luật định, ảnh hưởng đến quyền lợi hợp pháp của các bên và lợi ích chung của Nhà nước và xã hội. Quy định cụ thể trình tự, thủ tục tiến hành bảo đảm cho việc tổ chức thực hiện bài bản, nhanh chóng và tránh tùy tiện. Quy định việc xử lý trách nhiệm của công đoàn và người lao động tham gia đình công vi phạm trình tự, thủ tục gây thiệt hại cho người sử dụng lao động bảo đảm bình đẳng, công bằng về quyền và nghĩa vụ của người lao động và người sử dụng lao động, đồng thời răn đe và hạn chế các cuộc đình công bất hợp pháp.
Đổi mới và nâng cao năng lực đại diện cho tập thể lao động của tổ chức công đoàn
Để công đoàn thực hiện được vai trò đại diện, các tổ chức công đoàn thuộc Tổng Liên đoàn Lao động Việt Nam sẽ phải sắp xếp lại cơ cấu tổ chức, điều chỉnh chức năng, nhiệm vụ của các cấp công đoàn, đặc biệt là công đoàn cơ sở. Xác định trọng tâm cần đổi mới, sắp xếp lại công đoàn cơ sở vì việc thực hiện quyền tự do thành lập tổ chức đại diện của người lao động chỉ trực tiếp tác động đến đời sống lao động, quan hệ lao động tại đơn vị sử dụng lao động, nơi có công đoàn cơ sở và vì thực trạng chất lượng của cán bộ công đoàn cơ sở và hiệu quả hoạt động của công đoàn cơ sở hiện nay đã và đang đặt ra yêu cầu phải đổi mới mạnh mẽ.
Công đoàn cấp trên cần thường xuyên tổ chức buổi tập huấn nâng cao kiến thức pháp luật lao động nói chung và pháp luật về đình công nói riêng; các kỹ năng thương lượng giải quyết cho ban chấp hành công đoàn cơ sở.
Thúc đẩy quá trình thương lượng tập thể và tăng cường đối thoại giữa các bên trong quan hệ lao động
Để ngăn ngừa, kéo giảm tình trạng đình công, trong thời gian tới cần chia sẻ những cuộc đối thoại xã hội và thương lượng tập thể điển hình trong cộng đồng doanh nghiệp. Lập ban chỉ đạo và tổ công tác liên ngành về giải quyết đình công tại mỗi địa phương, xử lý nghiêm những trường hợp cố tình vi phạm pháp luật lao động, dựng thí điểm mô hình hoạt động của hệ thống trọng tài lao động tại một số trọng điểm, cần làm tốt việc đàm phán, thương lượng thực chất, ký kết và thực hiện nghiêm túc thỏa ước lao động tập thể, tiến tới ký kết thỏa ước lao động cấp ngành.
Trách nhiệm thúc đẩy thương lượng tập thể của Nhà nước được thực hiện chủ yếu thông qua các cơ chế như: quy định rõ ràng về việc yêu cầu thương lượng tập thể, giải quyết tranh chấp lao động (hòa giải, trọng tài); cơ chế kéo dài thời hạn hoặc mở rộng phạm vi áp dụng của thỏa ước lao động tập thể tự nguyện; xây dựng và bảo đảm thực hiện các quy định về thương lượng tự nguyện…
Tăng cường công tác tuyên truyền, phổ biển sâu rộng quy định của BLLĐ năm 2019
Để đẩy mạnh hơn nữa hiệu quả công tác tuyên truyền, phổ biến, giáo dục pháp luật, ngoài việc thực hiện các biện pháp đổi mới nội dung, hình thức, biện pháp phổ biến, giáo dục pháp luật, củng cố, tăng cường đội ngũ báo cáo viên, tuyên truyền viên pháp luật cần quan tâm đến việc hoàn thiện hệ thống pháp luật, tạo môi trường thuận lợi để pháp luật đi vào cuộc sống. Một hệ thống pháp luật hoàn chỉnh, minh bạch, ít lỗ hổng, không chồng chéo, mâu thuẫn sẽ tự mình có sức mạnh để đi vào cuộc sống, được xã hội chấp nhận, thừa nhận và tuân thủ.
Kết hợp tuyên truyền, giáo dục pháp luật và hướng dẫn áp dụng pháp luật lao động. Trong các hoạt động, quyết định thuộc chức năng, nhiệm vụ, thẩm quyền của mình, các cơ quan nhà nước tổ chức thực hiện pháp luật và các quy định. Xử lý các hành vi vi phạm pháp luật, đồng thời thông qua việc thực thi công vụ kết hợp phổ biến, giáo dục pháp luật giúp các chủ thể pháp luật hiểu rõ nội dung, ý nghĩa của các quy phạm pháp luật được áp dụng hoặc các quy định có liên quan, hiểu đúng, hiểu rõ quyền và nghĩa vụ pháp lý của mình. Từ đó, việc chấp hành một cách có ý thức và nghiêm túc các quyết định về pháp luật áp dụng riêng và pháp luật áp dụng chung đã hình thành niềm tin pháp luật và nâng cao ý thức tuân thủ pháp luật.
Tăng cường công tác thanh tra và xử phạt vi phạm hành chính trong lĩnh vực lao động
Đình công là một vấn đề nóng bỏng giai đoạn hiện nay. Với tính chất phức tạp và liên quan trực tiếp đến quyền lợi người lao động, quan hệ lao động, đòi hỏi cần phải có sự giám sát chặt chẽ và kiểm tra thường xuyên. Hoạt động thanh tra, xử phạt vi phạm hành chính trong lĩnh vực lao động cần có sự tham gia tích cực của công đoàn và người sử dụng lao động để công tác thanh tra, xử lý vi phạm được thực hiện một cách minh bạch, dân chủ và công khai hơn. Đối với mọi hành vi vi phạm quy định của pháp luật về đình công đều phải xử lý một cách nghiêm minh, công bằng. Cùng với đó, Nhà nước cần nhanh chóng hoàn thiện các quy định xử phạt chặt chẽ, có tính răn đe hơn tạo một hành lang pháp lý chuẩn mực để quan hệ lao động luôn được duy trì ổn định.
Kết luận
Pháp luật lao động Việt Nam đã có những quy định cụ thể về căn cứ, thủ tục và giải quyết đình công. Nhìn chung, các quy định này đã đáp ứng được yêu cầu giải quyết đình công, xử lý đình công bất hợp pháp, giảm thiểu các cuộc đình công bất hợp pháp trên thực tế.
Tuy nhiên, trên thực tế vẫn còn tồn tại nhiều cuộc đình công bất hợp pháp gây ảnh hưởng tới không chỉ riêng người lao động và người sử dụng lao động mà còn ảnh hưởng đến nền kinh tế, chính trị và xã hội. Các cuộc đình công bất hợp pháp ngày càng trở nên phức tạp. Điều này xuất phát từ nhiều nguyên nhân nhưng trước hết có thể kể đến là những vướng mắc, hạn chế của các quy định pháp luật. Vì vậy, việc hoàn thiện các quy định pháp luật và đưa ra các giải pháp hạn chế đình công là điều cấp thiết, góp phần thúc đẩy môi trường lao động lành mạnh, an toàn và tiến bộ. Khi triển khai các giải pháp hạn chế đình công cần thực hiện một cách đồng bộ mới có thể mang lại những kết quả tích cực nhất, đáp ứng nhu cầu và tình hình thực tiễn của đất nước.
PHẠM PHÚC HOÀN-TRẦN VĂN LỢI
Phòng Quản lý học viên, Học viện Cảnh sát nhân dân
