Ảnh minh họa.
Mới đây, cử tri phản ánh tình trạng người sử dụng ma túy gây ra nhiều vụ án xâm hại đến sức khỏe, tính mạng người khác, gây mất an ninh, trật tự, an toàn xã hội. Theo đó, cử tri kiến nghị xem xét luật hóa tội sử dụng ma túy trái phép, nhằm tạo cơ sở pháp lý xử lý nghiêm người sử dụng ma túy, đảm bảo công tác đấu tranh phòng, chống tội phạm về ma túy hiệu lực, hiệu quả.
Trả lời vấn đề này, Bộ Tư pháp cho biết, Bộ luật Hình sự năm 1999 từng quy định về tội "Sử dụng trái phép chất ma túy" (Điều 199). Theo đó, người nào mà sử dụng chất ma túy đã được giáo dục nhiều lần, đã bị xử phạt vi phạm hành chính bằng biện pháp đưa vào cơ sở bắt buộc chữa bệnh mà còn tiếp tục sử dụng thì bị truy cứu trách nhiệm hình sự. Tuy nhiên, đến năm 2009, Quốc hội thông qua Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của Bộ luật Hình sự năm 1999, đã bãi bỏ tội danh nêu trên.
Lý do bởi nghiện ma túy là hiện tượng bệnh lý và chưa có thuộc đặc trị hiệu quả. Để giúp người nghiện cai nghiện thành công, sự hỗ trợ lâu dài, kiên trì từ phía gia đình, xã hội (dạy nghề, tạo việc làm) là rất cần thiết; cùng với đó là thực hiện các liệu pháp tâm lý, quan tâm, động viên người nghiện xóa bỏ mặc cảm, vượt qua cám dỗ, làm lại cuộc đời.
Việc xử lý hình sự người sử dụng ma túy có thể đem đến những hậu quả bất lợi về mặt xã hội như tăng thêm mặc cảm đối với người nghiện, khiến cộng đồng xa lánh, kỳ thị và gây khó khăn cho việc cai nghiện cũng như tái hòa nhập cộng đồng.
Thực tiễn khi áp dụng Bộ luật Hình sự năm 1999 cho thấy số người bị truy cứu trách nhiệm hình sự về tội "Sử dụng trái phép chất ma túy" không nhiều; tác dụng răn đe, giáo dục, phòng ngừa không cao; không khắc phục được tình trạng tái nghiện (tỉ lệ tái nghiện 80 - 90%).
Thêm vào đó, Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của Luật Phòng, chống ma túy năm 2008 đã nhìn nhận người sử dụng ma túy dưới góc độ nhân đạo hơn, theo hướng coi họ không chỉ là người vi phạm pháp luật mà còn là người bệnh và cần có biện pháp đối xử phù hợp hơn để khuyến khích họ tự cai nghiện. Hay như các Công ước về phòng, chống ma túy mà Việt Nam là thành viên cũng không yêu cầu các quốc gia thành viên phải hình sự hóa hành vi sử dụng trái phép chất ma túy.
Trên cơ sở kế thừa quy định của Bộ luật Hình sự năm 2009 và quan điểm phi hình sự hóa hành vi sử dụng trái phép chất ma túy (nhưng không đồng nghĩa là dung túng, mà tìm biện pháp xử lý khác bền vững hơn thay vì hình sự), Bộ luật Hình sự năm 2015 tiếp tục không quy định hành vi sử dụng trái phép ma túy là tội phạm.
Tuy nhiên, để bảo đảm răn đe và phòng ngừa vi phạm, theo Bộ Tư pháp, Bộ luật Hình sự năm 2015 quy định người thực hiện hành vi phạm tội trong tình trạng mất khả năng nhận thức hoặc khả năng điều khiển hành vi do dùng chất kích thích mạnh như ma túy vẫn phải chịu trách nhiệm hình sự về tội danh tương ứng.
Một số trường hợp, phạm tội trong tình trạng dùng ma túy hoặc chất kích thích khác sẽ là tình tiết định khung tăng nặng trách nhiệm hình sự (ví dụ điểm b, khoản 2, Điều 260 về tội "Vi phạm quy định về tham gia giao thông đường bộ").
Mới đây nhất, năm 2021, Quốc hội ban hành Luật Phòng, chống ma túy. Theo đó, Nhà nước sẽ tăng cường quản lý chặt chẽ đối với người sử dụng trái phép chất ma túy, đồng thời quy định cụ thể về các biện pháp quản lý.
TRẦN HOÀNG
