Ảnh minh họa.
Các tác giả có nhận định rằng: “Trong vụ án, vừa có kháng cáo của người bị hại yêu cầu tăng nặng trách nhiệm hình sự, vừa có kháng cáo của bị cáo xin được hưởng án treo. Xét hai kháng cáo này có nội dung không mâu thuẫn hay đối kháng nhau. Bị hại yêu cầu về việc tăng nặng hình phạt còn bị cáo yêu cầu xem xét việc cho bị cáo được miễn chấp hành hình phạt tù. HĐXX phúc thẩm cần xem xét toàn diện từng yêu cầu kháng cáo của các bên, xem xét những tình tiết, chứng cứ trong vụ án và nhận thấy có cơ sở thì HĐXX áp dụng điểm a khoản 2 Điều 357 BLTTHS năm 2015 để tăng nặng hình phạt cho bị cáo. Đối với kháng cáo của bị cáo xin được hưởng án treo, cấp phúc thẩm xem xét, đối chiếu những quy định của pháp luật về điều kiện cho hưởng án treo về những tình tiết giảm nhẹ trách nhiệm hình sự để áp dụng Điều 51, Điều 65 BLHS năm 2015 chấp nhận kháng cáo xin được hưởng án treo của bị cáo là phù hợp với quy định của pháp luật”.
Đồng tình với nhận định trên đây, tuy nhiên tôi lại không đồng tình đối với một phần nhận định ở quan điểm thứ hai mà các tác giả đã đưa ra, đó là: “HĐXX phúc thẩm áp dụng điểm e khoản 1 Điều 357; điểm a khoản 2 Điều 357 BLTTHS năm 2015” để chấp nhận cả hai loại kháng cáo: Một là, đối với kháng cáo của bị hại tăng hình phạt đối với bị cáo và Hai là, kháng cáo được hưởng án treo của bị cáo.
Vì đúng như phân tích ở quan điểm thứ nhất “HĐXX phúc thẩm chỉ được sửa bản án sơ thẩm cho bị cáo được hưởng án treo theo 2 trường hợp:
- Một là, giữ nguyên bản án sơ thẩm và cho bị cáo được hưởng án treo;
- Hai là, giảm mức hình phạt tù và cho bị cáo được hưởng án treo”. Trong vụ án này sửa theo hướng tăng hình phạt và cho hưởng án treo nên HĐXX phúc thẩm phải căn cứ vào điểm a khoản 2 Điều 357 BLTTHS là đúng pháp luật mà không áp dụng điểm e khoản 1 Điều 357 BLTTHS. Tôi chỉ đồng tình với nhận định và một phần quan điểm đó là: HĐXX phúc thẩm xem xét từng kháng cáo độc lập trong cùng một vụ án; có thể vừa chấp nhận kháng cáo của người bị hại Nguyễn Văn B về tăng hình phạt lại vừa có thể chấp nhận kháng cáo xin được hưởng án treo của bị cáo Nguyễn Văn A là đúng và phù hợp với quy định của pháp luật.”.
Với một số lập luận và phân tích mà các tác giả đã nêu, tôi xin được phản biện, cụ thể:
- Một là, đối với quan điểm thứ nhất cho rằng: “HĐXX phúc thẩm chỉ được sửa bản án sơ thẩm cho bị cáo được hưởng án treo theo 2 trường hợp: Một là, giữ nguyên bản án sơ thẩm và cho bị cáo được hưởng án treo;
- Hai là, giảm mức hình phạt tù và cho bị cáo được hưởng án treo. Pháp luật không có quy định về trường hợp vừa tăng nặng hình phạt và cho hưởng án treo. Do vậy, HĐXX phúc thẩm không có thẩm quyền vừa xét xử chấp nhận kháng cáo của người bị hại Nguyễn Văn B về tăng hình phạt và chấp nhận kháng cáo xin được hưởng án treo của bị cáo Nguyễn Văn A, như vậy là vi phạm nghiêm trọng thủ tục tố tụng”. Theo tôi quan điểm này là chưa phù hợp với thực tiễn và chưa đúng các quy định của pháp luật. Bởi lý do sau:
Theo quy định tại điểm e khoản 1 Điều 357 BLTTHS năm 2015 về sửa bản án sơ thẩm có quy định trường hợp “giữ nguyên hoặc giảm mức hình phạt tù và cho hưởng án treo” và điểm a khoản 2 Điều 357 BLTTHS năm 2015 quy định “Tăng hình phạt, áp dụng điều, khoản của Bộ luật Hình sự về tội nặng hơn; áp dụng hình phạt bổ sung; áp dụng biện pháp tư pháp”. Theo quy định của pháp luật thì đúng như quan điểm thứ nhất đó là: “HĐXX phúc thẩm chỉ được sửa bản án sơ thẩm cho bị cáo được hưởng án treo theo 2 trường hợp: Một là, giữ nguyên bản án sơ thẩm và cho bị cáo được hưởng án treo; hai là, giảm mức hình phạt tù và cho bị cáo được hưởng án treo”.
Tuy nhiên đây là quy định sửa bản án sơ thẩm theo hướng có lợi cho bị cáo (nguyên tắc không được làm xấu hơn tình trạnh ban đầu của bị cáo) khi mà không có kháng cáo của bị hại hoặc kháng nghị của Viện kiểm sát. Còn khi có kháng cáo của bị hại hoặc kháng nghị của Viện Kiểm sát thì cấp phúc thẩm có thể sửa bản án sơ thẩm theo hướng tăng nặng trách nhiệm hình sự. Mặc dù, pháp luật không quy định về trường hợp vừa tăng nặng hình phạt và cho hưởng án treo nhưng thực tiễn việc áp dụng chúng ta đều có thể áp dụng mà hoàn toàn không trái pháp luật. Mặc dù, đối với trường hợp này ít xảy ra. Vì, thực tế HĐXX phúc thẩm khi xem xem xét kháng cáo của bị hại về tăng hình phạt, còn bị cáo xin được hưởng án treo thì khi có căn cứ xác định bản án sơ thẩm đã tuyên không đúng với tính chất, mức độ hậu quả của hành vi phạm tội, nhân thân bị cáo hoặc có tình tiết mới thì HĐXX phúc thẩm có thể sửa bản án sơ thẩm theo hướng giảm nhẹ theo quy định tại điểm e khoản 1 Điều 357 BLTTHS. Trong trường hợp này thì chấp nhận kháng cáo của bị cáo và bác kháng cáo của bị hại và ngược lại nếu chấp nhận kháng cáo của bị hại thì căn cứ vào điểm a khoản 2 Điều 357 BLTTHS để tăng hình phạt đối với bị cáo khi có căn cứ và bác khác cáo của bị cáo. Tức là thông thường thì chỉ chấp nhận một trong các kháng cáo.
Tuy nhiên, HĐXX phúc thẩm có thể chấp nhận cả hai kháng cáo của bị cáo và bị hại và trong trường hợp cụ thể của vụ án mà các tác giả đã nêu đó là bị hại kháng cáo đề nghị tăng nặng hình phạt vì cho rằng việc cấp sơ thẩm tuyên 9 tháng tù giam đối với bị cáo về tội: “Cố ý gây thương tích” là quá nhẹ; bị cáo không kháng cáo giảm nhẹ hình phạt mà kháng cáo xin được hưởng án treo; tức là xin được thay biện pháp chấp hành hình phạt. Tình huống này được xác định các kháng cáo là không đối lập nhau. Vì vậy, HĐXX phúc thẩm có thể chấp nhận đối với cả hai kháng cáo, tức là vừa chấp nhận kháng cáo của bị hại, đồng thời cũng có thể chấp nhận kháng cáo xin được hưởng án treo của bị cáo. Tức là vừa tăng hình phạt nhưng đồng thời có thể cho bị cáo được hưởng án treo khi có căn cứ về nhân thân, các tình tiết tăng nặng, giảm nhẹ xét thấy không cần phải bắt chấp hành hình phạt tù và bị cáo thỏa mãn các điều kiện theo quy định tại Điều 2 của Nghị quyết số 02/2018/NQ-HĐTP ngày 15/5/2018 của Hội đồng Thẩm phán TANDTC hướng dẫn áp dụng Điều 65 của BLHS về án treo. Và HĐXX phúc thẩm căn cứ vào điểm a khoản 2 Điều 357 BLTTHS để tăng hình phạt đối với bị cáo nhưng cho bị cáo được hưởng án treo và ấn định thời gian thử thách theo quy định của pháp luật (tức là tăng hình phạt và thay đổi biện pháp chấp hành hình phạt tù) là đúng pháp luật, không vi phạm thủ tục tố tụng.
Hai là, đối với nhận định của các tác giả đưa ra khi cho rằng “Khi điều tra, truy tố xét xử lại đối với bị cáo không có tình tiết nào mới khác nhưng cấp sơ thẩm xét xử lần 2 giảm hình phạt cho bị cáo từ 15 tháng tù xuống còn 9 tháng tù là chưa tương xứng với tính chất, mức độ thực hiện hành vi phạm tội của bị cáo cũng như không đủ sức giáo dục, răn đe và phòng ngừa tội phạm chung; nên HĐXX phúc thẩm có thẩm quyền quyết định chấp nhận kháng cáo của người bị hại và tăng hình phạt cho bị cáo từ 9 tháng tù lên 15 tháng tù theo bản án sơ thẩm lần 1 đã tuyên và phù hợp” theo tôi nhận định này là chưa phù hợp. Vì Tòa án xét xử theo hai cấp, cấp sơ thẩm và phúc thẩm (Điều 27 BLTTHS). Việc Tòa án cấp phúc thẩm đã hủy bản án sơ thẩm để điều tra, xét xử lại do có sai sót, vi phạm thủ tục tụng mà cấp phúc thẩm không thể khắc phục được... thì vụ án được xét xử lại từ đầu nên không có khái niệm là xét xử sơ thẩm lần 2. Do vậy, không thể căn cứ vào bản án sơ thẩm đã bị hủy để điều tra, xét xử lại để HĐXX phúc thẩm đánh giá chấp nhận kháng cáo của bị hại để tăng hình phạt từ 9 tháng lên 15 tháng được. Mà, phải căn cứ vào tính chất, mức độ, hậu quả của hành vi phạm tội, nhân thân và các tình tiết tăng nặng, giảm nhẹ hình sự để xem xét cân nhắc để đưa ra nhận định và áp dụng đối với bị cáo cho phù hợp đáp ứng yêu cầu đấu tranh và phòng ngừa tội phạm.
Từ những phân tích trên tôi cho cho rằng HĐXX phúc thẩm có thẩm quyền áp dụng điểm a khoản 2 Điều 357 BLTTHS năm 2015, chấp nhận kháng cáo của bị hại để tăng hình phạt đối với bị cáo (nếu có căn cứ) và cũng có thẩm quyền chấp nhận kháng cáo của bị cáo, cho bị cáo được hưởng án treo khi có đủ các điều kiện theo quy định tại khoản 1, khoản 2 Điều 51, khoản 1 Điều 65 BLHS năm 2015, Nghị quyết số 02/2018/NQ- HĐTP ngày 15/5/2018 của Hội đồng Thẩm phán TANDTC hướng dẫn áp dụng Điều 65 của BLHS là hoàn toàn có cơ sở và đúng pháp luật.
Thạc sĩ ĐỖ NGỌC BÌNH
Tòa án quân sự Thủ đô Hà Nội
(Tạp chí Tòa án)
Tuyên truyền, giáo dục nâng cao nhận thức về quyền con người ở Việt Nam
