LSVNO - Ngày 25/1/2018 tại trụ sở UBND phường Khánh Xuân, thành phố Buôn Ma Thuột, Công an tỉnh Đắk Lắk tổ chức buổi công khai xin lỗi ông Nguyễn Lâm Sáu (trú tại 60 đường Võ Văn Kiệt, phường Khánh Xuân, thành phố Buôn Ma Thuột) vì đã vi phạm trong hoạt động tố tụng hình sự xảy ra vào năm 1985 dẫn tới việc ông Sáu mang thân phận bị can suốt 33 năm.
Ông Nguyễn Lâm Sáu trong ngày được tổ chức công khai xin lỗi.
Thân phận bị can
Năm 1977, ông Nguyễn Lâm Sáu (sinh năm 1940, quê Nghệ An) được điều động về làm việc tại Nông trường Ea Kao - Đắk Lắk. Sau thời gian công tác tại đây, ông đã làm đơn tố cáo một số cán bộ của nông trường lợi dụng chức quyền, tham nhũng, trù dập ức hiếp cán bộ khiếu tố. Sau khi thanh tra, Thanh tra Nhà nước tỉnh Đắk Lắk đã khẳng định tại Bản kết luận thanh tra nông trường Ea Kao số 97 ngày 4/6/1985: “công tác quản lý đất đai, thiết bị xe máy, quản lý chăm sóc vườn cây, sản phẩm v.v… có nhiều sai phạm về nguyên tắc, gây thiệt hại nghiêm trọng tài sản xã hội chủ nghĩa…” và “ người chịu trách nhiệm là giám đốc nông trường, đáng lẽ phải tiếp thu ý kiến của quần chúng góp ý… nhưng ngược lại còn trù dập người khiếu tố một cách thậm tệ”. Những kiến nghị của Thanh tra Nhà nước tỉnh Đắc Lắc về xử lý các sai phạm trên chưa kịp thực hiện thì oan khiên đổ xuống ông Nguyễn Lâm Sáu và gia đình.
Ngày 14/11/1985 ông Nguyễn Lâm Sáu bị bắt tạm giam, theo Biên bản bắt, khám xét ông bị Phòng An ninh kinh tế - Văn hóa, Công an tỉnh Đắk Lắk bắt vì tội Buôn bán hàng trái phép, vật nghi liên quan đến vụ án thu được là một chai 0,65 lít tinh dầu cam (đã hư). Đến ngày 24/11/1985, ông Nguyễn Lâm Sáu được tạm tha theo Lệnh tạm tha số 06 ngày 21/11//1985 của Phòng An ninh kinh tế - Văn hóa, Công an tỉnh Đắk Lắk.
Sau khi bị bắt giam chỉ bằng Biên bản bắt, khám xét ngày 14/11/1985 (trong đó ghi bị bắt theo Lệnh bắt giam số 08) và được tạm tha bằng Lệnh tạm tha (trong đó ghi Quyết định khởi tố bị can số 33 ngày 15/11/1985) ông Nguyễn Lâm Sáu chính thức mang thân phận của một bị can. Theo nội dung Lệnh tạm tha này, ông Nguyễn Lâm Sáu phải trình lệnh này với địa phương và khi nào cơ quan pháp luật có giấy gọi, ông phải đến đúng ngày giờ quy định. Với thân phận bị can trong suốt thời gian đó tới nay, ông Nguyễn Lâm Sáu và gia đình đã tổn thất vô cùng về cả tinh thần lẫn vật chất, mất sức lao động sáng tạo, mất quan hệ xã hội, mất chí tiến thủ, mất nhân phẩm và không có giấy tờ tùy thân, không hộ khẩu.
Lỗi tại ai?
Luật sư Vũ Văn Lợi (trái) và ông Nguyễn Lâm Sáu.
Quyết định số 384/QĐ-GQKN ngày 28/11/2013 về việc giải quyết đơn khiếu nại lần đầu của Cơ quan An ninh điều tra Công an tỉnh Đắk Lắk phân tích đánh giá sự việc như sau.
Qua việc thu thập các văn bản pháp lý liên quan, thể hiện: tại thời điểm tháng 11/1985, tinh dầu cam và bột axit chanh là các loại nguyên liệu sản xuất (hương liệu thực phẩm) thuộc danh mục những hàng hóa nhà nước độc quyền kinh doanh, cấm tư nhân buôn bán nhưng nhà nước khuyến khích công dân Việt Nam đi công tác, học tập, lao động ở nước ngoài mua đem về hoặc gửi về nước [mục 1 - danh mục hàng hóa nhà nước độc quyền kinh doanh, cấm tư nhân buôn bán (ban hành kèm theo Quyết định số 111-HĐBT, ngày 25/8/1984 của Hội đồng Bộ trưởng) và điểm 9 - mục II - danh mục những hàng hóa phi mậu dịch được miễn thuế nhập khẩu do công dân Việt Nam đi công tác, học tập, lao động ở nước ngoài mang về hoặc gửi về nước cho gia đình (ban hành kèm theo Chỉ thị số 202-HĐBT ngày 10/7/1985 của Hội đồng Bộ trưởng)]. Như vậy, tại thời điểm tháng 11/1985, người nào có hành vi buôn bán trái phép hoặc liên quan đến buôn bán trái phép tinh dầu cam và bột axit chanh là hành vi buôn bán nhà nước cấm và có dấu hiệu của tội phạm “Bán hàng nhà nước cấm” là 1 trong 6 tội được quy định tại Điều 6 (Tội kinh tế) - Sắc luật số 03/SL-76 ngày 15/3/1976 của Hội đồng Chánh phủ cách mạng lâm thời Cộng hòa Miền Nam Việt Nam (quy định các tội phạm và hình phạt). Trên thực tế qua công tác khám xét Phòng An ninh kinh tế - văn hóa Công an tỉnh Đắk Lắk đã thu giữ tại nhà ông Phạm Văn Cần: 310 kg bột axit chanh, 110 lít tinh dầu cam và đã thu giữ tại nhà ông Nguyễn Lâm Sáu một chai 0,65 lít đựng tinh dầu cam (đã hư).
Tuy nhiên, tại thời điểm tháng 11/1986, Bộ luật Hình sự năm 1985 đã được ban hành và có hiệu lực thi hành từ 01/1/1986. Theo Điều 166 - Bộ luật Hình sự năm 1985 (tội buôn bán hoặc tích trữ hàng cấm) thì mặt hàng tinh dầu cam và bột axit chanh không còn thuộc danh mục hàng cấm, do đó hành vi buôn bán hoặc liên quan đến buôn bán mặt hàng này không phải là tội phạm nữa nên không bị xử lý về hình sự mà được xử lý bằng hình thức khác. Theo thông tư liên ngành số 04/TTLN ngày 02/11/1985 của Tòa án nhân dân tối cao, Viện kiểm sát nhân dân tối cao, Bộ tư pháp hướng dẫn thi hành Bộ luật Hình sự năm 1985, thì từ ngày 02/11/1885 đến ngày 31/12/1985, cần vận dụng ngay tinh thần miễn giảm tại các điều luật của Bộ luật Hình sự vào trong công tác truy tố, xét xử, mặc dù về hình thức vẫn phải viện dẫn các quy định còn có hiệu lực trong giai đoạn này. Trường hợp một người bị truy cứu trách nhiệm hình sự về tội nhất định trước ngày 01/1/1986, nếu đến sau ngày 01/1/1986 mà theo quy định của Bộ luật Hình sự năm 1985 hành vi đó không còn bị coi là tội phạm, còn đang ở giai đoạn điều tra thì cơ quan kiểm sát phải ra quyết định đình chỉ vụ án.
Việc bắt người để tiến hành điều tra (thời điểm tháng 11/1985) của Phòng An ninh kinh tế - văn hóa, Công an tỉnh Đắk Lắk, được áp dụng theo Sắc luật số 02/SL-76 của Hội đồng Chánh phủ cách mạng lâm thời Cộng hòa Miền nam Việt Nam, quy định việc bắt, giam, khám người, khám nhà ở, khám đồ vật. Điều 3, Sắc luật số 02/SL-76 quy định “Trưởng hoặc phó ban của cơ quan an ninh từ cấp tỉnh, thành phố trực thuộc trung ương trở lên, trong khi làm nhiệm vụ, có quyền ra lệnh hoặc tự mình bắt, khám người, khám nhà ở, khám đổ vật trong những trường hợp khẩn cấp”.
Tài liệu, chứng cứ thu thập được, có những tình tiết mâu thuẫn về thủ tục tố tụng giữa việc ông Nguyễn Lâm Sáu đã bị khởi tố bị can trong vụ án hình sự: “Buôn hàng trái phép” với việc ông Sáu chỉ bị bắt khẩn cấp, bị tạm giữ sau đó được tạm tha chứ chưa bị khởi tố bị can.
Theo Biên bản bắt, khám xét (ngày 14/11/1985) và Lệnh tạm tha (số 06 ngày 21/11/1985) thể hiện ông Nguyễn Lâm Sáu bị bắt theo Lệnh bắt giam số 08 và đã bị khởi tố bị can theo Quyết định khởi tố bị can số 33, ngày 15/11/1985. Tại hồ sơ theo dõi, quản lý giam giữ của Trại tạm giam công an tỉnh thể hiện: ông Nguyễn Lâm Sáu bị tạm giữ sau đó được tạm tha, không phải bị bắt giam và được tạm tha, vụ án chưa được khởi tố và ông Sáu chưa bị khởi tố với tư cách là bị can và chưa bị tạm giam. Đồng thời Lệnh tạm giữ (số 61 ngày 14/11/1985) đối với ông Phạm Văn Cần (là người có vai trò chính trong vụ việc) trong thời hạn 03 ngày (từ ngày 14/11/1985 đến 17/11/1985) cũng thể hiện ông Cần chỉ bị tạm giữ, chưa bị khởi tố bị can và chưa bị bắt giam.
Cơ quan An ninh điều tra Công an tỉnh Đắk Lắk cũng cho rằng, nếu ông Sáu đã bị khởi tố bị can và bị bắt theo Lệnh bắt giam thì Lệnh tạm giam phải có sự phê chuẩn của Viện kiểm sát nhân dân tỉnh và Lệnh tạm tha cũng phải có sự phê chuẩn của Viện kiểm sát nhân dân tỉnh trước khi thực hiện mới có giá trị pháp lý. Trong Lệnh tạm tha đối với ông Sáu không có sự phê chuẩn của Viện kiểm sát nhân dân cùng cấp khi thực hiện. Như vậy, ông Sáu được tạm tha khi chưa bị khởi tố bị can và không phải là trường hợp bắt theo Lệnh bắt giam. Mặt khác nếu ông Sáu bị bắt giam (theo Lệnh và Biên bản bắt, khám xét ngày 14/11/1985) thì quyết định khởi tố vụ án, khởi tố bị can phải được ban hành trước hoặc cùng ngày chứ không thể ban hành vào ngày 15/11/1985.
Cơ quan An ninh điều tra Công an tỉnh Đắk Lắk khẳng định rằng Phòng An ninh kinh tế - văn hóa đã căn cứ vào Điều 6 (Tội kinh tế) - Sắc luật số 03/SL-76 và thẩm quyền được quy định tại Điều 3 - Sắc luật số 02/SL-76 để tiến hành bắt giữ ông Phạm Văn Cần và ông Nguyễn Lâm Sáu. Tuy nhiên, vụ việc buôn bán hàng trái phép có liên quan đến ông Phạm Văn Cần và ông Nguyễn Lâm Sáu chưa bị khởi tố vụ án hình sự và ông Nguyễn Lâm Sáu chưa bị khởi tố bị can.
Quyết định số 384/QĐ-GQKN ngày 28/11/2013 về việc giải quyết đơn khiếu nại lần đầu của Cơ quan An ninh điều tra Công an tỉnh Đắk Lắk nêu: Việc tạm giữ đối với ông Nguyễn Lâm Sáu quá hạn 7 ngày (từ 18/11/1985 đến 24/11/1985), đồng thời việc sử dụng sai biểu mẫu Biên bản khám xét và Lệnh tạm tha trong quá trình tiến hành các hoạt động điều tra đối với ông Sáu, dẫn đến ảnh hưởng về mặt vật chất và tinh thần đối với ông Sáu. Sau khi ông Nguyễn Lâm Sáu được tạm tha, ông Bùi Văn Nhị và ông Bùi Văn Cường không tiếp tục điều tra xác minh, kết luận để giải quyết dứt điểm vụ việc theo quy định của pháp luật hiện hành, cũng như Bộ luật Hình sự năm 1985 có hiệu lực thi hành, trách nhiệm trên thuộc về ông Bùi Văn Nhị - nguyên Quyền trưởng phòng An ninh kinh tế - văn hóa, Công an tỉnh Đắk Lắk (đã nghỉ hưu) và cán bộ trực tiếp thực hiện là ông Bùi Văn Cường là cán bộ phòng An ninh kinh tế - văn hóa, Công an tỉnh Đắk Lắk cần nghiêm túc kiểm điểm làm rõ và xử lý trách nhiệm cá nhân, đồng thời hai ông nói trên có trách nhiệm cùng với phòng An ninh kinh tế - văn hóa, Công an tỉnh Đắk Lắk thỏa thuận bồi thường thiệt hại đối với ông Sáu nhằm đảm bảo quyền và lợi ích chính đáng của công dân.
Cái lý và cái tình
Ông Nguyễn Lâm Sáu cùng Luật sư Vũ Văn Lợi trong một lần làm việc tại Công an tỉnh Đắk Lắk.
Ngày 25/1/2018 tại trụ sở UBND phường Khánh Xuân, thành phố Buôn Ma Thuột, Công an tỉnh Đắk Lắk tổ chức buổi công khai xin lỗi ông Nguyễn Lâm Sáu vì đã vi phạm trong hoạt động tố tụng hình sự xảy ra vào năm 1985 dẫn tới oan sai. Đại tá Nguyễn Thế Lực, Phó giám đốc Công an tỉnh Đắk Lắk thừa nhận việc sai sót trong trong hoạt động tố tụng hình sự đã dẫn tới ảnh hưởng về mặt vật chất, tinh thần đối với ông Sáu. Đại tá Lực cũng thay mặt lãnh đạo Công an tỉnh xin lỗi ông Nguyễn Lâm Sáu một cách sâu sắc.
Cũng có tại buổi công khai xin lỗi, Luật sư Vũ Văn Lợi, Giám đốc Công ty Luật TNHH Hòa Lợi – Đoàn luật sư thành phố Hà Nội, là luật sư tư vấn pháp luật, bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp cho ông Nguyễn Lâm Sáu đánh giá rằng Công an tỉnh đã tích cực chuẩn bị buổi công khai xin lỗi theo quy định, đảm bảo trang trọng, công khai, minh bạch. Luật sư Lợi cũng đề nghị Công an tỉnh Đắk Lắk phối hợp với các cơ quan liên quan tiến hành các thủ tục phục hồi quyền công dân, các thủ tục cấp lại giấy tờ tùy thân và các biện pháp khác đảm bảo quyền lợi cho ông Sáu theo quy định.
Ông Nguyễn Lâm Sáu đã rất xúc động trong buổi công khai xin lỗi, ông cho rằng mặc dù trải qua bao tủi nhục, gian lao trong quá trình tìm lại công bằng cho mình nhưng ông không hề mang ý nghĩ hận thù. Tuy mắc vào oan sai vô cùng lớn và trong thời gian dài như vậy nhưng như đạo lý làm người của nước ta là tha thứ, tha thứ để đoàn kết và hướng tới những điều tốt đẹp hơn. Tuy muộn nhưng mùa xuân này có lẽ là mùa xuân đẹp nhất của ông sau bao năm chờ đợi.
Vụ việc oan sai kéo dài 33 năm đã tới hồi kết. Về mặt lý, đã có kết luận cụ thể của cơ quan Cơ quan An ninh điều tra Công an tỉnh Đắk Lắk, ông Nguyễn Lâm Sáu đã được phục hồi danh dự và tới đây sẽ được phục hồi đầy đủ quyền công dân, được cấp lại hộ khẩu, giấy tờ tùy thân và được bồi thường oan sai theo quy định. Về mặt tình, ở đây là lòng trắc ẩn, đạo đức nghề nghiệp của cán bộ thụ lý giải quyết vụ việc. Suốt trên 30 năm qua, ông Sáu đã bền bỉ lên đường, đi gõ cửa khắp nơi để khiếu kiện. Ông đã viết tới vài trăm lá đơn kiến nghị, thư khiếu nại gửi tới các cơ quan chức năng từ địa phương tới Trung ương, đã có tới hàng chục văn bản của Trung ương Đảng, Ủy ban Tư pháp Quốc hội, Văn phòng Chủ tịch nước, Văn phòng Chính phủ, Thanh tra Nhà nước, Bộ Nội vụ, Tổng cục Cảnh sát… chuyển vụ việc đến Chủ tịch UBND tỉnh Đắk Lắk đề nghị giải quyết, cũng có hàng chục văn bản của UBND tỉnh Đắk Lắk giao cho các ban, ngành trong tỉnh giải quyết, nhưng vụ việc vẫn kéo dài tới nay. Có lẽ, người thụ lý giải quyết vụ việc chỉ cần có tâm, có lòng trắc ẩn thì ông Sáu đã không chịu sự oan sai, mang thân phận bị can lâu đến như vậy.
Lê Hùng
